Schedel- en hersenbeschadiging door sporten

Onze hersenen worden op natuurlijke wijze beschermd door de schedel. Beschadiging van de schedel (bijvoorbeeld schedelbasisfractuur) kan leiden tot hersenbeschadiging. Als de schedel zodanig breekt dat er botten of splinters in de hersenen doordringen dan kan dat ernstige gevolgen hebben voor hersenfuncties. Ook als de schedel niet beschadigd is kunnen er door een val of een harde klap hersenbeschadigingen optreden. Zowel schedel- als hersenletsel komen voor van licht tot ernstig. Door hersenbeschadigingen kunnen gedragsveranderingen ontstaan. Een helm kan beschadigingen verminderen.

Petr Cech, doelman met helm

Dat bescherming van de hersenen door de schedel niet altijd voldoende is bleek toen de bekende Tsjechische doelman Petr Cech in 2006 hard in botsing kwam met de knie van een speler van de tegenpartij. Door de krachtige klap werd een deel van zijn schedel naar binnengedrukt. Het gevaar was dat dit bot of de splinters ervan in de hersenen terechtkwamen en daar onherstelbare schade zouden veroorzaken. Er was sprake van een ernstige schedelbasisfractuur.
Cech werd geopereerd. Hij had geluk, er bleken geen schedeldelen in de hersenen te zijn doorgedrongen. Reparatie van de schedel was nodig. Er werden twee gaten in zijn schedel gemaakt om een groot stuk gebroken bot weer op zijn plaats terug te zetten. De hersenen van Cech waren flink door elkaar geschud waardoor hij maandenlang aan hevige hoofdpijn leed.(1) Blijkbaar waren zijn hersenen niet zodanig beschadigd dat hij niet meer kon keepen. Zijn schedel werd gerepareerd maar blijft een zwakke plek. Om tijdens het keepen te voorkomen dat de zwakke plekken in zijn schedel weer worden geraakt keept hij sindsdien met een helm.

Als een schedeldeel of splinters in de hersenen doordringen kunnen hersenen ernstig worden beschadigd. In de hersenen zitten allerlei hersengebiedjes, zenuwdraden en bloedvaten die bij beschadiging leiden tot verminderd functioneren van de hersenen. Treedt bijvoorbeeld een beschadiging in het linkerhersendeel op dan kan dat leiden tot taalproblemen, een beschadiging aan de voorkant kan leiden tot concentratie- en planningsproblemen en aan de rechterkant tot ruimtelijke problemen.

Schedel- en hersenbeschadiging, enkele cijfers

Een door sporten ontstane hersenbeschadiging wordt een niet-aangeboren hersenletsel (NAH) genoemd. Dit in tegenstelling tot een aangeboren hersenletsel, hierbij is hersenschade ontstaan rond of na de geboorte, zoals zuurstofgebrek of een infectie.(2) Volgens cijfers van de patiëntenvereniging Hersenletsel.nl lopen jaarlijks 76.000 mensen een hoofdblessure op tijdens het sporten. In 2013 werden 3200 sporters behandeld met hersenletsel waarvan 500 met ernstig schedel- en hersenletsel.

Sporten waarbij de kans op hersenbeschadiging groot is

Bij lichamelijke sporten zien we vaker dat de schedel wordt beschadigd waardoor er hersenbeschadigingen optreden. Bij vechtsporten waarbij klappen op het hoofd zijn toegestaan, zoals boksen en kooigevechten, is de kans op hersenbeschadigingen groot. Het hoofd moet bij deze sporten voortdurend klappen incasseren. Bekend is het voorbeeld van oud bokser Mohammed Ali die tijdens zijn gevechten dusdanig hersenletsel bleek te hebben opgelopen waardoor hij, na zijn bokscarrière, de ziekte van Parkinson kreeg. Maar ook bij sporten als paardrijden, wielrennen, voetballen, hockey, skiën, schaatsten en rugby komt hersenletsel voor.

De autocoureur Schumacher liep in 2013 door een val tijdens het skiën zwaar hersenletsel op. Na maandenlang in coma te hebben gelegen, kon hij in september vorig jaar naar huis om te worden verpleegd en te revalideren. Voormalig American footballer Dave Duerson kreeg op het veld jarenlang klappen op zijn hoofd. Hij liep zware beschadigingen aan zijn hersenen op zoals bleek uit hersenscans. In zijn hersenen werd een proteïne gevonden (tau) dat zich vormt door klappen tegen het hoofd. Teveel tau in de zenuwen zorgt voor opstoppingen en uiteindelijk vernietiging waardoor hersenen minder gaan werken. Symptomen zijn vergeetachtigheid, depressie en dementie. Duerson werd depressief en pleegde zelfmoord.(3,4)

Helmen zorgen voor extra bescherming. Bij wielrennen en skiën zien we dat de meesten er gebruik van maken. Helaas bij schaatsen nog niet, terwijl ook bij deze sport blijkt dat de kans op hersenbeschadigingen groot is. De vroegere schaatster Marieke Wijsman overkwam het jaren geleden toen ze tijdens een training van achteren door een schaatser werd aangereden. Met haar achterhoofd kwam ze hard op het ijs terecht. Een schedelbasisfractuur was het gevolg. Tevens had ze aan de linkerkant in het hoofd een ophoping van bloed en hersenvocht.(5) Helmen voorkomen hersenletsel niet, maar verminderen de kans op zwaar hersenletsel.

Wat gebeurt er bij een harde klap tegen het hoofd?

Tussen de hersenen en schedel zit hersenvocht. Dit zorgt ervoor dat de hersenen niet tegen de schedel aankomen. De voornaamste functie hiervan is schokdemping en bescherming van hersenen. Als er nu een harde klap tegen de voor-, zij- of achterkant van het hoofd komt dan wordt het hersenvocht weggedrukt en komen de hersenen tegen de schedel aan. Vervolgens schieten de hersenen naar de andere kant van de schedel en krijgen daar ook een enorme dreun, om vervolgens weer terug te komen en eventueel nogmaals de schedel te raken. Ook dan wordt hersenvocht weggedrukt.

Het komen van de hersenen tegen twee kanten van de schedel wordt contre coup genoemd. De gevolgen kunnen ernstig zijn want door de kracht van de botsing kunnen bloedvaten scheuren en verbindingsdraden (neuronen) tussen hersengebieden afbreken. Door kapotte bloedvaten kunnen bloedingen in de hersenen ontstaan en door kapotte verbindingsdraden communiceren hersengebieden niet meer met elkaar. Tevens komen er chemische hersenstofjes vrij in gebieden waar ze niet moeten zijn.(6)

Onderschatting van hersenbeschadiging bij sport

Uit onderzoek van de Hersenstichting blijkt dat sporters met name licht hoofd- en hersenletsel onderschatten. Als er niet snel, tijdig en op een juiste manier wordt gehandeld, kunnen slachtoffers naast een langzaam herstelproces hun leven lang lichamelijke en psychische problemen houden. Volgens de Utrechtse hoogleraar psychiatrie Sommer (7) zijn mogelijke gevolgen:

1. Lichamelijke veranderingen zoals verlies van kracht, pijn, uitval van zintuigen, lichamelijke vermoeidheid en problemen met het evenwicht en krachtverlies in een of meer lichaamsdelen.
2. Gedragsveranderingen: minder geduld, minder remming, snel geïrriteerd, schelden, schreeuwen, emotioneel.
3. Cognitieve veranderingen; trager denken, concentratieproblemen, afasie, waarnemings- en geheugenproblemen.
4. Psychische veranderingen: hallucinaties, heftige angsten, wanen, depressies, posttraumatische stoornis, verslavingsproblemen.

Is schedel- en hersenbeschadiging bij sport te voorkomen?

Bij lichamelijke sporten waarbij klappen of valpartijen voorkomen is hersenbeschadiging niet te voorkomen. Wel zijn er mogelijkheden om beschadigingen te verminderen. Daartoe biedt een helm extra bescherming van de schedel. Deze kan de eerste dreun opvangen. Het voorkomt echter een hersenbeschadiging niet.

Op jonge leeftijd is een helm zeker aan te raden. Ouders, verzorgers en trainers zouden bij sporten waar het hoofd geraakt kan worden, kennis moeten nemen van eventuele gevolgen. Beschadiging aan de hersenen bij kinderen kan later problemen geven op zowel leer- als sociaal gebied.(7) De voetbalclub Unitas uit Gorinchem heeft de verantwoordelijkheid genomen om jonge spelers te beschermen door alle pupillenkeepers tot en met 12 jaar te verplichten een helm te dragen tijdens trainingen en wedstrijden.(8)

Lees verder

• Schaatsers: helm noodzaak?!