De schaatsers aandoening, de zwabbervoet

Het is een vrij onbegrepen fenomeen in de schaatswereld, de zwabbervoet. Echter, meerdere toppers zijn al aan deze kwaal gesneuveld. Gerard Kemkers was één van de eersten die met een zwabbervoet zijn schaatsen aan de wilgen kon hangen. Na hem volgden nog velen, zowel professionele als recreatieve schaatsers stoppen noodgedwongen door de onbegrepen kwaal. Prof. Dr. Bert Otten, hoogleraar in de Bewegingswetenschappen, doet in dit artikel een poging om de zwabbervoet te verklaren. De oorzaak zou liggen in een combinatie van lichamelijke en geestelijke factoren. Uit de reacties die op dit artikel kwamen blijkt dat Otten’s verklaring niet bij iedereen goed valt. Hier wordt gekeken of Otten’s redenatie aannemelijk is.

De redenatie van Prof. Dr. Bert Otten

Bron: http://schaatsen.nl/nieuws/2011-02-16-de-zwabbervoet-veel-onduidelijkheid

Volgens Otten is er dus een verschil in wat je bewust wilt bereiken (de voet diep plaatsen) en wat het lichaam kan doen. Vervolgens komt er een beweging die je totaal niet verwachte of wilde maken. Hoe kan dit? Je zou zeggen, wil je je voet recht neerzetten, dan zet je je voet toch recht neer? Het probleem is dan dat je motoriek op meerdere niveaus aangestuurd wordt. Otten geeft dit aan met de bewuste motoriek en een automatisch balanssysteem.

Onbewuste motoriek

Onbewuste bewegingen zijn er veel meer dan alleen in de balans. Denk bijvoorbeeld aan het ademhalen, je hoeft dit ook niet de hele tijd aan te sturen. Ook reflexen werken onbewust en zijn vaak sterker dan de bewuste aansturing. Immers, niemand kan het tegenhouden dat je je been strekt als je met een hamertje op de knie pezen tikt. De onbewuste reacties zijn vaak gericht op overleven en blijven staan en het is dan ook buitengewoon nuttig dat deze altijd aanwezig zijn. In het geval van de zwabbervoet is het echter een reflex die je misschien liever kwijt bent. Tenminste dat lijkt zo als je de reactie als iets slechts beschouwd. Maar zou je je gewoon neerleggen bij de reactie van het lichaam en het been gewoon zijn gang laten gaan dan is de zwabbervoet misschien helemaal niet zo iets slechts. Het is de reactie van je lichaam op een balansverstoring en een betere balans is altijd goed.

Het probleem is echter, als je eenmaal met een zwabbervoet zit dan ga je bij jezelf analyseren wat je nu eigenlijk verkeerd doet. Je wilt het verbeteren en dus ga je bewust bezig met wat je eigenlijk aan het doen bent en hoe je dit moet verbeteren. Door die bewuste aansturing ‘breek je dan in’ in het basale balanssysteem en zet je de voet anders neer dan normaal. Daarop reageert vervolgens weer je lichaam die de reactie geeft om terug te trekken. Daardoor wordt de voet in beweging gebracht en volgt de zwabberbeweging.

Trillingen

Waarom zwabbert de voet dan en is het niet één beweging die de balans terugbrengt? Dat is ook wel logisch. Denk aan een lang voorwerp, dat aan één kant vast zit. Een liniaal bijvoorbeeld, die met één kant op tafel is gebonden. Als die in beweging komt, komt er een trilling in. Omdat de massa van je been een stuk groter is dan de massa van een liniaal gaat de trilling van een been een stuk langzamer. Maar, het zwabberen van het been is in feite niets anders dan een trilling.

Automatismen

De enige mogelijke oplossing die we uit dit verhaal filteren is dat je om niet te gaan zwabberen, je niet na moet denken over wat je doet. Op die manier hebben de automatismen vrijspel en hoeft je balanssysteem geen compensatie uit te voeren. Klinkt heel simpel, maar is in feite ook best lastig. Een cliché voorbeeld is de zin “denk niet aan een roze olifant”. Wanneer je dat gezegd wordt ga je juist denken aan een roze olifant! Zo werkt het in het bewegen ook, als je je voorneemt om niet te denken aan je enkelbeweging, loop je de kans dat je juist er aan gaat denken. En door er aan te denken breek je in op je automatismen en ga je dus zwabberen.

Hieruit maak je ook op waarom het zwabberbeen soms gevolg is van een blessure of val. Als je dan weer op het ijs staat doe je voorzichtiger met het aangedane been en ga je bewust met je bewegingen om. Hier geldt het zelfde verhaal, door die voorzichtigheid breek je in op de automatismen en gaat het minder goed. Dan, als je beweging duidelijk anders is ga je weer denken, hoe kan dat? En zo wordt het nog bewuster en nog slechter.

Externe doelen

Het enige wat je er dan nog aan kan doen is niet om bewust niet te gaan denken aan de enkel. Volgens de wet van de roze olifant werkt dat immers niet. Je moet alleen je aandacht afleiden. Denk niet aan wat er in je lichaam afspeelt, maar denk juist aan de dingen buiten je lichaam! Een externe focus (http://sport.infonu.nl/diversen/68440-externe-focus-voor-sporters.html) zorgt dat alle aangeleerde processen lekker hun gang kunnen gaan om zo de prestaties te verbeteren. Dit kan je bewerkstelligen door externe doelen te stellen. Dit is makkelijk als je naar iemand toe kan rijden die voor je schaatst, maar het wordt lastiger als je alleen moet schaatsen. Toch is het dan belangrijk om vooral niet over de aangeleerde processen na te gaan denken, maar een focussen op dingen zaken buiten het lichaam.

Discussie

Volgens deze theorie heeft de zwabbervoet dus een mentale kant (interne focus), een mechanische kant (niet goed kunnen plaatsen van de voet en de trilling in het been), een neurologische kant (balansreflex) en een psychologische kant (aandacht focussen). Niet heel gek dus, dat het concept nog vrij slecht begrepen wordt. Het is immers een ontzettend breed probleem! Er mag hier dan ook nog veel onderzoek naar gaan gebeuren en het laatste woord is dus nog lang niet gezegd. Misschien blijkt uit die onderzoeken dan ook wel dat de prille denkbeelden die hier staan uitgelegd totaal onzin zijn. Nu is dit echter bewegingswetenschappelijk de meest aannemelijke verklaring.