Capoeira: groeiend succes en hedendaagse kenmerken
In de 19e eeuw werd het beoefenen van capoeira in Brazilië verboden. En toch is deze dans-/vechtkunst helemaal niet ten ondergegaan. Integendeel, ze is intussen uitgegroeid tot een populaire kunst die wereldwijd beoefend wordt. De weg naar succes liep echter niet over rozen...
Capoeira en criminaliteit
Capoeira is een martiale kunst die ontstond in de zwarte slavengemeenschappen in Brazilië en die door de politieke overheid uiteindelijk helemaal verboden werd. Capoeira-dansers waren immers een te groot gevaar voor de gevestigde orde. Maar wat gebeurde er met de capoeiristas na de afschaffing van de slavernij? Enkelingen werden geëngageerd als persoonlijke bodyguard van enkele politieke gezaghebbers, maar de meerderheid van de bevrijde slaven had minder geluk. Ze hadden immers veel problemen om een plaatsje te vinden in het socio-economisch systeem van hun tijd. Veel capoeiristas, die vele gevechtstechnieken beheersten en vol zelfvertrouwen waren, kwamen al snel in de criminaliteit terecht, en met hen ook de capoeira zelf. In Rio de Janeiro evolueerde capoeira tot uitsluitend een gevechtsvorm. Criminele groepen die de bevolking terroriseerden zagen het licht. Ze gebruikten onder andere stiletos en messen om de schade te vergroten die ze met hun capoeirabewegingen toebrachten.
Maatregelen tegen capoeiristas
De regering beschouwde deze uiteraard als een ware kwelling. Vooral omdat de capoeiristas ook probeerden om het politieke leven in Brazilië overhoop te gooien. Bijgevolg werd er een speciale politionele macht opgezet om de capoeiristas te controleren. Deze was echter weinig succesvol en daarom nam de regering een zeer strenge penale code aan waarin de handelingen, de beoefening en de criminele feiten die samenhingen met capoeira streng veroordeeld en bestraft werden. De simpele uitoefening van één enkele capoeira-beweging op straat leidde zo bijvoorbeeld tot drie maanden celstraf. Naderhand werd er tevens een wet aangenomen die ervoor zorgde dat elke capoeirabeoefenaar die gevat werd het land uit kon gezet worden.
Vreedzame beoefening
Naast de criminele uitwassen van de capoeira bestonden er toch ook meer vreedzame vormen van deze martiale kunst. In Bahía ontwikkelde capoeira zich na de afschaffing van de slavernij verder als een vorm van culturele expressie met een mix van spelelementen, muziek, dans en gevecht. Beetje bij beetje werd de berimbau essentieel bij het beoefenen van capoeira. Dit muziekinstrument begeleidde de bewegingen van de spelers. Ook al betrof dit dus een onschuldige vorm van capoeira, toch moest ze in het geheim beoefend worden als gevolg van het verbod dat werd uitgevaardigd in 1892. De capoeirista-groepen van Rio de Janeiro die een zeer slechte reputatie hadden, bezoedelden tevens de reputatie van de minder gewelddadige en meer recreatieve vorm van capoeira die in Bahía werd beoefend.
Ten gevolge van de aanhoudende vervolgingen, ging de capoeira in Rio de Janeiro dan uiteindelijk toch ten onder. Ondanks de vele problemen, slaagde deze vechtkunst er wel in te overleven in Bahia.
Twee belangrijke meesters uit de XXe eeuw: Bimba en Pastinha
Vanaf 1920-1930 begint capoeira uiteindelijk aan een gestage opmars. Twee prestigieuze en legendarische meesters brengen een belangrijke evolutie teweeg: “Mestre Bimba” en “Mestre Pastinha”. Beiden waren zo belangrijk dat zij nog steeds beschouwd worden als mythische voorouders voor al wie capoeira beoefent in de hele wereld.
Mestre Bimba: capoeira regional
Mestre Bimba (Manuel dos Reis Machado)creëerde in Bahía een nieuwe capoeira-stijl. Deze stijl staat ook bekend als “regionale stijl” en onderscheidt zich van de “Angola-stijl”, de meest oude en traditionele vorm. Mestre Bimba voegde verschillende nieuwe bewegingen en technieken toe uit het “batuque”, een martiale kunst die hij van zijn vader had geleerd. De “regionale” capoeira werd zo een sportievere en minder venijnige stijl. Bimba gebruikte deze stijl ook om de fysische en psychische gezondheid te verbeteren.
In de jaren dertig slaagde Bimba erin om de autoriteiten te overtuigen van de culturele waarde van capoeira. Bijgevolg werd het verbod erop opgeheven. In 1932 wijdde Bimba de eerste capoeira-school in: de Academia-Escola de Capoeira Regional. In 1937 erkenden de Braziliaanse autoriteiten de school en capoeira evolueerde zo van een verboden gevechtskunst naar een sport en nationale, culturele beleving die hoog ingeschat werd. Enkele jaren na de opening van de eerste capoeira-school keurde de Braziliaanse overheid een wet goed die capoeira erkende als een officiële nationale sport.
Mestre Pastinha: capoeira Angola
Mestre Pastinha stichtte ook een capoeira-school, maar in tegenstelling tot mestre Bimba onderrichtte hij de traditionele vorm van capoeira: de Angola-stijl. In 1941 richtte hij het “Centro Deportivo de Capoeira Angola” op.
Het succes en de kenmerken van capoeira in Brazilië en daarbuiten
Na het erkennen van capoeira heeft deze sport-gevechtkunst-dansvorm steeds meer en meer aan terrein gewonnen. Ze wordt op de dag van vandaag herkend en erkend als een fundamenteel element van de Braziliaanse cultuur. Wat meer is, ze is reeds ver buiten de Braziliaanse grenzen verspreid. Mensen van over de hele wereld beoefenen haar.
Wat is nu zo typisch aan capoeira? Het is onmogelijk elk detail te beschrijven, maar er zijn toch enkele typische elementen die vaak terug komen:
Bewegingen
In capoeira komen enkele bewegingen voor die doen denken aan de slavernij. Zo komt het vallen op de grond, een vluchtbeweging, geregeld voor. Ook kopbewegingen, zowel als verdediging als als aanval worden vaak gebruikt. Deze bewegingen verwijzen naar de geboeide slaven, die enkel hun hoofd vrij hadden om zich te verzetten. De handen waren vaak geketend en konden dus niet gebruikt worden.
Taktiek
Op taktisch vlak is de capoeira vol van scherpzinnigheid, truken en onvoorspelbare bewegingen. Het was in het verleden immers belangrijk om de tegenstander te kunnen verrassen. Als slaven hadden de capoeiristas geen wapens. Ze moesten hun meesters dus op het onverwachts aanvallen. Dit is tevens ook de reden waarom in capoeira het lichaam acrobatische sprongen maakt en de ruimte in alle richtingen lijkt te doorkruisen. Op die manier konden de tegenstanders verrast worden.
Roda
Een ander kenmerk van de capoeira is de “roda”. De roda is een cirkel of soms een halfmaanvormige opstelling waarin capoeira beoefend wordt. De slaven troepten vroeger samen in groepjes dicht bij elkaar om zo de meesters op een afstand te houden. Twee mensen uit de cirkel plaatsen zich tijdens het spel in de cirkel om te oefenen terwijl de anderen zingen, ritmes en muziek maken met onder andere de berimbau. Het ritme en ook de inhoud van de liederen bepaalt het soort en de snelheid van de bewegingen.
Bijnamen
De capoeiristas hebben verder ook één of meer bijnamen. Dit is een kenmerk dat stamt uit de periode waarin capoeira verboden was. De politie kende de capoeiristas enkel bij hun bijnaam waardoor het moeilijk was om ze werkelijk op te pakken. Het geven van bijnamen is vandaag een echte traditie geworden. Op het moment van zijn “doop” ontvangt elke capoeiraspeler een eigen bijnaam.
Capoeira is een sport met een rijke geschiedenis die lang op verdwijnen stond, maar nu succesvoller is dan ooit.