Asbest in sport en spel

Asbest is een vezelachtig mineraal dat in een groot aantal producten is verwerkt. Er zijn wel meer dan 3.500 verschillende toepassingen bekend van materialen waar asbest in is verwerkt. De meeste van deze materialen zijn toegepast in de bouw, transport en industrie. Er zijn echter ook minder bekende verschijningsvormen van asbesthoudende materialen die op zijn minst opmerkelijk zijn te noemen en de wenkbrauwen zullen doen fronsen. Zo is het heel goed mogelijk dat men asbesthoudende materialen tegenkomt tijdens het uitoefenen van de favoriete sport of hobby.

Achtergrondinformatie

Asbest is een natuurproduct dat in grote mijnen werd, en nog steeds wordt, gewonnen. Het gebruik van asbest is niet iets van de twintigste eeuw maar gaat veel verder terug dan menigeen denkt. Uit archeologische vondsten in Finland is geconcludeerd dat in 4.000 v.Chr. al asbest werd toegevoegd aan potten van klei. Uit geschreven bronnen is duidelijk geworden dat sinds die tijd door de jaren heen door verschillende volkeren, personen en bedrijven een veelvoud van asbesthoudende producten voor diverse doeleinden is vervaardigd. Met het aanbreken van de industriële revolutie begon ook de industriële verwerking van asbesthoudende materialen in een toenemend aantal producten. Ook de winning van asbest werd flink opgevoerd met het ontdekken van een groot aantal asbestvoorraden in met name Rusland, Canada en Zuid-Afrika. In de twintigste eeuw werd asbest op grootschalige wijze toegepast totdat aan het einde van de twintigste eeuw in veel landen het gebruik van asbest werd verboden na decennialange discussies over de schadelijkheid van asbest.

Waarom asbest?

Asbest heeft een aantal zeer gunstige eigenschappen. Asbest is bestand tegen hoge temperaturen, is chemisch inert, heeft uitstekende isolerende eigenschappen, heeft een grote treksterkte en is erg slijtvast. Het mineraal was eenvoudig en goedkoop te winnen en voldoende voorradig. Het was ook eenvoudig om het mineraal op industriële wijze te verwerken in een brede variëteit van materialen en toepassingen.

Bowling

In het verleden zijn bowlingballen gefabriceerd waarin asbest is verwerkt. Deze bowlingballen werden onder andere geproduceerd door het Amerikaanse bedrijf Ebonite Ltd. Het asbest werd als toeslagmateriaal in de bowlingballen gebruikt om deze meer sterkte te geven en krimpen van het materiaal tegen te gaan. De bowlingballen met asbest zijn geproduceerd in de jaren zestig en zeventig, in de jaren tachtig werd overgeschakeld op alternatieve materialen en de productie van asbesthoudende bowlingballen werd daarna gestaakt.

Biljart

Om er voor te zorgen dat het biljartlaken op een biljarttafel droog blijft en de biljartballen beter rollen, wordt een biljarttafel verwarmd met een elektrisch verwarmingselement. Dit verwarmingselement is vaak afgeschermd met een asbestcementplaat. Veel biljarttafels uit de twintigste eeuw, ook van Nederlandse producenten, zijn van een dergelijke asbestplaat aan de onderzijde van de tafel voorzien. Bij de invoering van een asbestverbod in Nederland zijn deze asbestplaten bij nieuwe biljarttafels geleidelijk vervangen door leisteen of andere brandvertragende materialen, in oude biljarttafels van voor 1993 kan men nog steeds een asbestcementplaat tegenkomen. Niet alleen de biljarttafels werden in het verleden voorzien van asbest, er zijn ook biljartballen gefabriceerd die asbest bevatten. Deze asbesthoudende biljartballen werden vooral in de eerste helft van de twintigste eeuw gefabriceerd en bestonden uit een metalen buitenzijde en een met asbest gevulde kern.

Tennis

Om belijning aan te brengen op tennisbanen wordt een speciale verfsoort gebruikt. In veel gevallen wordt hierbij gebruikt gemaakt van een product dat de naam Novatex draagt. Alhoewel de fabrikant in de twintigste eeuw bij de productinformatie vermeldt dat er geen asbest meer in het product verwerkt is, wordt in diverse bronnen vermeld dat in het verleden wel degelijk asbest aan dit product is toegevoegd. Naast het gebruik van asbesthoudende materialen in de tennisbanen kan asbest ook zijn toegepast in tennisballen. In de jaren zeventig is een patent aangevraagd op een methode om lekkages in tennisballen te repareren door middel van het met een injectienaald aanbrengen van een asbesthoudende coating aan de binnenzijde van deze tennisballen. Of deze methode ook daadwerkelijk in Nederland is toegepast is niet bekend.

Honkbal

In de jaren twintig en dertig van de twintigste eeuw zijn er in de Verenigde Staten diverse merken honkbalhandschoenen geweest waarin asbest was verwerkt. Het asbest was als opvulling verwerkt in het binnenste van de handschoenen. De bekendste producenten van asbesthoudende honkbalhandschoenen waren Spalding en Wilson. In Zuid-Korea ontstond in 2011 grote ophef na de ontdekking van asbest in de gravellaag die in de velden van diverse honkbalstadions was aangebracht. Het gravel was afkomstig uit een gebied met een natuurlijke asbestverontreiniging.

Sportaccommodaties

In vloeren van sportzalen kan asbest zijn verwerkt in een vochtwerende onderlaag. Een veel voorkomend asbesthoudend materiaal dat hiervoor wordt toegepast is een mastiek of bitumenlaag. Echter kan ook een asbesthoudende viltlaag zijn toegepast. Deze asbesthoudende toepassingen zijn vooral toegepast onder houten vloeren van basketbalvelden, maar kunnen bovendien worden aangetroffen onder tennisbanen. Behalve onder sportvloeren kan aan de achterzijde van een basketbalbord eveneens een asbesthoudende bitumenlaag worden aangetroffen. Ook bij midgetgolf kan men asbesthoudende materialen tegenkomen. Een aantal midgetgolfbanen in Nederland hebben een oppervlak van asbestcement.

Opmerkelijke toepassingen van asbest

Er zijn een aantal gevallen bekend van de toepassing van asbest in sport en spelartikelen waar men dit niet direct zou verwachten. Zo is asbest aangetroffen in bepaalde soorten wielen van rolschaatsen en skateboards om deze minder snel te laten slijten. In de Verenigde Staten zijn kunststof pokerfiches opgedoken waarin asbest is verwerkt. In de jaren dertig zijn door het Engelse bedrijf “The Asbestos&Rubber Co.” zelfs golfclubs geproduceerd waarin asbest was toegepast.