Afwijking borstkas bij zwemmers: is het voordelig?

Topzwemmers Kevin Cordes, Cody Miller en Pieter van den Hoogenband hebben allen gemeen dat ze een aangeboren afwijking van de borstkas hebben. Waar bij Kevin Kordes de borstkas een uitstulping heeft is deze bij Miller en Van den Hoogenband juist ingedeukt. De zwemmers zijn respectievelijk geboren met de aandoening pectus carinatum (kippenborst) en pectus excavatum (trechterborst). Het feit dat zo veel topzwemmers een dergelijke afwijking hebben leidt tot speculaties dat het wellicht voordelig is voor de ligging in het water. Vooral voor de schoolslag lijkt hier iets voor te zeggen.

Borstkasafwijkingen bij zwemmers

• De borstkas van Kevin Cordes, Cody Miller en Sam Tierney
• Pieter van den Hoogenband en Bastiaan Lijesen
• Pectus carinatum en pectus excavatum
• Het ideale lichaam voor een een schoolslag-zwemmer
• Probleem bij het aanmeten van een zwempak

De borstkas van Kevin Cordes, Cody Miller en Sam Tierney

Schoolslag-specialist Kevin Cordes won bij de Olympische Spelen van 2016 en de WK van 2015 een gouden medaille op de 4x100 m medley en verbeterde met zijn team op dit onderdeel het wereldrecord bij de WK van 2017. Cody Miller maakte deel uit van het zelfde Amerikaanse wisselslag-team en won tevens een individuele bronzen medaille bij de Olympische Spelen in Rio de Janeiro op de 100 m schoolslag. Sam Tierney is tevens gespecialiseerd in de schoolslag en haalde de Olympische Spelen van 2016 net niet maar wordt wel gezien als een groot talent. Deze drie topzwemmers hebben naast hun zwemtalent één ding gemeen: ze hebben allen een aangeboren afwijking van de borstkas. Wie een van hen met ontbloot bovenlijf voorbij ziet komen op televisie zal misschien even raar opkijken. Waar Kevin Cordes een grote bobbel op het midden van zijn borstkas heeft, hebben Cody Miller en Sam Tierney juist een deuk in hun borstkas. Het kan bijna geen toeval zijn dat deze drie allen schoolslag-specialisten zijn.

Pieter van den Hoogenband en Bastiaan Lijesen

Ook Nederlands trots op het gebied van zwemmen Pieter van den Hoogenband heeft een aanboren afwijking van de borstkas. Evenals Miller en Tierney heeft hij een indeuking van de borstkas. Bij Van den Hoogenband is de aandoening van milde aard. Bastiaan Lijesen is inmiddels gestopt maar gold jaren als groot talent op de rugslag. Lijesen - die zeven maal Nederlands kampioen werd op de rugslag - was een zeer opvallende verschijning. Naast het feit dat hij bijna twee meter lang is heeft hij een behoorlijk extreme indeuking van de borstkas.

Pectus carinatum en pectus excavatum

Pectus carinatum - ook wel kippenborst genoemd - is een aangeboren afwijking die gekenmerkt wordt door het uitpuilen van een deel van de ribben en het borstbeen. Het hart en de longen zijn bij deze aandoening meestal normaal ontwikkeld maar de functie ervan wordt vaak wel beperkt. Doordat de borstkas in de uitpuilende positie gefixeerd is moeten extra spieren gebruikt worden bij het inademen tijdens een inspanning. Dit kan ertoe leiden dat mensen met pectus carinatum eerder vermoeid raken bij inspanning. Vaker dan gemiddeld hebben mensen met pectus carinatum ook last van scoliose of een aandoening van een van de hartkleppen. De aandoening wordt veroorzaakt door overmatige aanmaak van kraakbeen rondom het borstbeen. Alhoewel de aanleg hiervoor aangeboren is openbaart het zich vaak pas tussen het 11e en 14e levensjaar ten tijde van een groeispurt maar het kan ook al direct na de geboorte zichtbaar zijn. Indien iemand hinder ondervindt van de aandoening - wat vaak het geval is - dan kan het behandeld worden met het gebruik van een corrigerende brace of door een chirurgische ingreep. Kevin Kordes heeft als 9-jarige in operatie ondergaan om de gevolgen van de aandoening te beperken. Het lijkt daardoor nu net alsof er iets onderhuids in zijn borst geïmplanteerd is maar dit is niet het geval.

Pectus excavatum - ook wel trechterborst genoemd - is een aandoening waarbij de borstkas juist 'ingedeukt' of ingevallen is. Deze aandoening is zeldzamer maar tevens potentieel gevaarlijker dan pectus carinatum. Dit komt doordat de indeuking een bedreiging kan vormen voor het hart en de longen die hierdoor minder ruimte hebben. Pectus excavatum kan verschillende verschijningsvormen hebben. Meestal lijkt het alsof er een soort kuiltje of kommetje zit ter hoogte van het onderste deel van het borstbeen. Dit kan echter ook hoger zitten en de aandoening kan zowel symmetrisch als asymmetrisch zijn. Milde vormen van aandoening blijven meestal onbehandeld maar meer ernstige gevallen vereisen vaak een chirurgische interventie. Sam Tierney heeft bijvoorbeeld toen hij op de middelbare school zat een ingreep ondergaan waarbij gedurende twee jaar een metalen staaf zijn borstkas meer naar voren trok.

Het ideale lichaam voor een een schoolslag-zwemmer

Bij geen enkel zwemonderdeel zijn de juiste genen zo van belang als bij de schoolslag. De ideaal gebouwde schoolslag-zwemmer heeft naar buiten wijzende voeten en zeer flexibele enkels om de typische voetbeweging die bij de schoolslag hoort goed te kunnen afwikkelen. Daarnaast is een relatief lang torso ook van belang. Wie een lichte mate van scoliose heeft is bovendien ook in het voordeel omdat het het maken van de zwembeweging makkelijker maakt. Een ervaren zwemcoach kan daarom alleen kijkend naar het postuur van een zwemmer al aangeven dat iemand een goede kandidaat is voor de schoolslag.

Er is geen wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de invloed van borstkasafwijkingen op de zwemprestaties maar in een interview heeft Sam Tierney aangegeven dat hij zich voor kan stellen dat het een positieve invloed heeft. Veel zwemmers - schoolslag-specialisten in het bijzonder - hebben een slechte lichaamshouding. De borstkas staat naar beneden terwijl de schouders naar voren komen als gevolg van het feit dat zwemmers een grote spiermassa aan de voorkant van hun torso hebben. Bij mensen met een ingedeukte borstkas als gevolg van een aangeboren afwijking wordt dit effect alleen maar versterkt. Cody Miller heeft aangegeven dat hij denkt dat hij een betere zwemmer was geweest als hij de aandoening niet gehad had, waarschijnlijk duidend op het feit dat hij een licht verminderde longinhoud heeft door de indeuking van zijn borstkas. Van Pieter van den Hoogenband is wel gezegd dat hij waarschijnlijk een significant voordeel heeft gehad van het feit dat hij door de indeuking van zijn borstkas net iets hoger in het water ligt.

Probleem bij het aanmeten van een zwempak

Vooral zwemmers met een indeuking van de borstkas zullen blij zijn dat de supersnelle zwempakken van polyurethaan in 2010 verboden zijn. De pakken die enige tijd daarvoor hun intrede deden in de zwemsport en daarmee zorgden voor een golf aan nieuwe wereldrecords, werden verboden omdat ze zwemmers extra drijfvermogen geven en dit mag niet volgens de reglementen. Deze outfits - die ook bij mannen het volledige lichaam bedekten - sluiten extreem strak om het lichaam aan en zijn alleen met zeer veel moeite aan en uit te krijgen. De pakken werden voor elke zwemmer op maat gemaakt na zeer secure doormetingen van lichaamshouding en zwembeweging. Het stelde echter met name zwemmers met een indeuking van de borstkas voor een probleem. De kromming in de borstkas is moeilijk te volgen voor zo'n zwempak waardoor bij het dragen ervan een holte zou ontstaan die zich tijdens het zwemmen met water kan vullen. Dit is natuurlijk erg nadelig. Om deze reden heeft bijvoorbeeld Pieter van den Hoogenband, die in de nadagen van zijn carrière de polyurethaan-pakken zag opkomen, nooit in een lichaamsbedekkend pak gezwommen.