Het Nederlands voetbalelftal op de grote toernooien

Het Nederlands voetbalelftal maakte in 1974 furore met een voetbal, dat de hele wereld overging. Nog steeds, na zovele jaren, heeft het de reputatie van mooi, technisch en aanvallend voetbal zonder al te veel successen gevierd te hebben. Geen land heeft zo vaak in een WK-finale gestaan zonder die te hebben gewonnen (1974, 1978 en 2010). Ertoe in staat om van de besten te winnen kan Nederland echter ook opeens van de zwakste verliezen, gewoon zomaar. Op de echte grote toernooien zijn dit de feiten. De eerste wereldkampioenschappen werden georganiseerd in 1930 door Uruguay. Nederland nam daar niet aan deel, zoals zoveel Europese landen. De winnaar van dat toernooi werd het gastland zelf, dat met 4-2 won van Argentinië. Verder presenteerde Oranje zich om verschillende redenen -maar in de meeste gevallen omdat het zich niet wist te kwalificeren- niet op de hieronder niet genoemde WK's en EK's.

WK 1934

De eerste deelname van het Nederlands elftal aan een groot toernooi was in 1934 tijdens het WK in het Italië van Mussolini. In de eerste ronde werd echter met de legendarische goalgetter Bep Bakhuys in de gelederen met 2-3 verloren van Zwitserland, dat weer in de kwartfinales strandde tegen de latere finalist Tsjechoslowakije. Uiteindelijk zou Italië die finale winnen (2-1).

WK 1938

In Frankrijk was Bakhuys wegens perikelen rond een door de KNVB niet geaccepteerd profcontract in amateuristische tijden niet van de partij. Nederland strandde ook nu weer in de eerste ronde, ditmaal tegen Tsjechoslowakije in de verlenging (3-0). De uiteindelijke winnaar was opnieuw Italië, dat met 4-2 won van Hongarije.

WK 1974

Na een zeer bescheiden rol in de jaren 30 tot 70 begon in 1974 een ware zegetocht van het Nederlands elftal op de grote toernooien. Met spelers als Johan Cruijff, Rob Rensenbrink, Johan Neeskens en Willem van Hanegem -een gouden generatie- werd tegen landen als Zweden, Bulgarije en Uruguay de eerste ronde als koploper afgesloten. In de tweede ronde begon het echt te lopen. Argentinië (4-0), Oost-Duitsland (2-0) en wereldkampioen Brazilië (2-0) werden aan de zegekar gebonden. Vooral de laatste overwinning sprak tot de verbeelding van menigeen en het Nederlands 'totaalvoetbal' werd al gauw internationaal geprezen. In de finale bleek het kruit echter plotseling op en werd er verloren van Europees kampioen West-Duitsland (1-2). De discussie of bij een 1-0 voorsprong de penalty nu een 'schwalbe' was of niet staat nog open. Johan Cruijff won de Gouden Bal voor de beste speler van het toernooi.

EK 1976

In Joegoslavië werd met slechts vier deelnemers vooraf veel verwacht van wat de revanche voor Oranje voor het verloren WK zou moeten worden. In de halve finales werd er echter na verlenging en enkele uit het veld gestuurde spelers van Tsjechoslowakije verloren (3-1). In de troostfinale tegen Joegoslavië werd nog wel de derde plaats bereikt. Ruud Geels maakte de winnende goal (3-2 na verlenging). In de finale won verrassend Tsjechoslowakije van West-Duitsland (2-2, en strafschoppen).

WK 1978

Zonder Cruijff en Van Hanegem werd er vooraf weinig verwacht van de prestaties van het Nederlands elftal op het WK in Argentinië. In de eerste ronde zag het er ook even naar uit dat Nederland gelijk naar huis zou worden gestuurd (3-2 verlies tegen Schotland). Toch werd met wat geluk de tweede ronde bereikt, als tweede achter Peru. Daarin ging het opeens lopen: er werd met 1-2 gewonnen van Italië, met 2-2 gelijkgespeeld tegen West-Duitsland en Oostenrijk kreeg met 1-5 klop. Het resultaat was dat Oranje als groepseerste de finale bereikte. Helaas zou die tegen Argentinië wederom verloren gaan (3-1 na verlenging). Een bal tegen de paal van Rensenbrink in de laatste minuut van de reguliere tijd toen het nog 1-1 stond is nog altijd een traumatische herinnering voor menig Nederlandse voetballiefhebber. De Argentijn Mario Kempes werd topscorer met 6 doelpunten, vóór Rensenbrink en de Peruaan Cubillas (5).

EK 1980

Deze keer in Italië werd Nederland ingedeeld in een groep met West-Duitsland, Tsjechoslowakije en Griekenland. Alleen de laatste wedstrijd werd gewonnen en Nederland plaatste zich daarom niet voor de volgende ronde. West-Duitsland werd voor de tweede keer Europees kampioen door winst op België (1-2).

EK 1988

Nederland werd in West-Duitsland ingedeeld bij de Sovjet Unie, Engeland en Ierland. Met Johnny Bosman in de spits werd van de eerste verloren (0-1), waarna Marco van Basten, die net terugkwam van een langdurige blessure, het tegen Engeland mocht proberen. Dankzij een hattrick van de aanvaller werd dit een daverend succes (1-3). Tegen Ierland zag het er daarna lang slecht uit voor de aspiraties van Oranje, maar in de 82ste minuut maakte Wim Kieft haast bij toeval met een carambolische kopbal de 0-1, waardoor Nederland zich als tweede plaatste. In de halve finale was West-Duitsland de tegenstander. Tegen de verhouding in zou Nederland door een strafschop op achterstand komen, maar uiteindelijk werd het via Ronald Koeman (ook penalty) en Van Basten 1-2. In de finale mocht Nederland het daarna opnieuw proberen tegen de Sovjet Unie, waarvan het eerder in de groep al verloor. Nu werd wel gewonnen (2-0). De eerste goal was van Ruud Gullit, maar vooral de tweede goal, een schitterende volley van Van Basten na een lange pass van Arnold Mühren, zal nog lang in de herinnering van de voetbalsupporter blijven hangen.

WK 1990

In Italië werd er veel verwacht van de Europese kampioen. Mede doordat de KNVB de wens van de spelers niet inwilligde om Cruijff als bondscoach mee te nemen ging het echter al vanaf het begin fout. Oranje speelde alle wedstrijden in de groepsronde met grijs spel gelijk (Ierland 1-1, Engeland 0-0, Egypte 1-1), waarna het als beste derde toch nog doorging en zo al in de achtste finale al op Duitsland stuitte. Het werd een kroniek van een aangekondigde dood (2-1 voor Duitsland, met spuugincident en rode kaarten voor Rijkaard en Völler inbegrepen). Duitsland zou uiteindelijk tot de finale reiken en die dankzij een penalty ook nog winnen (0-1).

EK 1992

Tijdens dit EK, in Zweden, was Nederland alweer de grote favoriet. In de groep leek dat tegen Schotland (1-0), Rusland (0-0) en Duitsland (3-1) aanvankelijk waargemaakt te worden. Vooral de manier waarop Duitsland werd overklast sprak tot de verbeelding. Daarna ging het echter toch weer fout tegen het kleinere Denemarken. Na een verlenging was de stand 2-2 en het zouden de strafschoppen zijn, die niet Nederland maar Denemarken naar de finale leidden (4-5). Tijdens die wedstrijd zou overigens met 2-0 van Duitsland gewonnen worden, waardoor Denemarken, dat zich tijdens de voorronde niet eens geplaatst had maar toch op het allerlaatste moment nog mocht deelnemen dankzij een schorsing van het wel geplaatste Joegoslavië, voor het eerst in zijn bestaan tot Europees kampioen gekroond werd.

WK 1994

Zonder Van Basten en Gullit, maar met Dennis Bergkamp en Marc Overmars als nieuwe sterren zou de hete zomer in de V.S. de grootste vijand worden van het Nederlands elftal. Toch wist het zich na wedstrijden tegen Marokko (1-2), België (1-0 verlies) en Saoedi-Arabië (2-1) als groepseerste te kwalificeren voor de achtste finale. Daarin werd gewonnen van Ierland (2-0). De kwartfinale, die daarop volgde, zou een zeer aantrekkelijke wedstrijd tegen Brazilië worden, waarin van een 2-0 achterstand werd teruggekomen. Uiteindelijk won Brazilië toch, dankzij een late vrije trap van Branco (2-3). De recordkampioen zou ook de uiteindelijke toernooiwinnaar blijken zijn, in een finale tegen Italië. Het was de eerste WK-finale´, die beslist werd met een serie penalty's.

EK 1996

Tijdens de groepsfase kwalificeerde Nederland zich als tweede, na een gelijkspel tegen Schotland (0-0), winst op Zwitserland (2-0) en verlies tegen Engeland (1-4), maar strandde het in de kwartfinales tegen Frankrijk (0-0 na verlenging, 5-4 na strafschoppen). Tijdens dat toernooi werd Edgar Davids na een opstootje weggestuurd door de bondscoach Guus Hiddink. De winnaar van het toernooi werd voor de derde keer in zijn bestaan Duitsland, dat met 2-1 won van Tsjechië.

WK 1998

Nederland behaalde de achtste finales als groepseerste na een overwinning op Zuid-Korea (5-0) en gelijkspelen tegen België (0-0) en Mexico (2-2). Daarin werd met 2-1 van Joegoslavië gewonnen. Diezelfde cijfers waren nodig om ten koste van Argentinië de halve finales te bereiken, mede dankzij een goal van Dennis Bergkamp die nog steeds als één van de mooiste van de geschiedenis van de WK's geldt. Tegen Brazilië zou echter de finale niet bereikt worden. Het werd 1-1, waarna in de penaltyreeks met 4-2 verloren werd. In de 'kleine' finale, om de derde en vierde plaats, zou Nederland ook al ten onder gaan, nu tegen Kroatië (2-1). In de 'grote' finale was het Zinédine Zidane die gastland Frankrijk zijn eerste wereldtitel aanreikte (3-0 tegen Brazilië).

EK 2000

Voor dit toernooi, wat in Nederland en België gehouden werd, was Oranje in een groep ingedeeld met Tsjechië, Denemarken en Frankrijk. Alle wedstrijden werden gewonnen (1-0, 0-3 en 2-3). In de kwartfinales, die daarop volgde, werd nog over Joegoslavië heen gelopen (6-1), maar in de halve finale sloeg het noodlot toe. Tegen Italië werden twee strafschoppen gemist in reguliere speeltijd, waarna ook nog de strafschoppenreeks werd verloren (3-1). Uiteindelijk won Frankrijk de titel (2-1 na verlenging).

EK 2004

In Portugal wist Nederland zich een weg te bereiden naar de kwartfinale door als tweede te eindigen in een groep met Duitsland (1-1), Tsjechië (2-3) en Letland (3-0). Vooral de wedstrijd tegen Tsjechië zal nog lang herinnerd worden. Met een 2-1 voorsprong maakte bondscoach Advocaat de tactische fout door een extra verdediger in te brengen voor de gevaarlijkste speler van Oranje, Arjen Robben, waardoor Tsjechië veel aanvallender kon gaan spelen. In de kwartfinales won Nederland na een 0-0 gelijkspel tegen Zweden zowaar voor het eerst op een groot toernooi een strafschoppenreeks (4-5), waarna in de halve finale het schip opnieuw strandde tegen gastland Portugal. Uiteindelijk zou Griekenland het toernooi verrassend winnen (1-0).

WK 2006

Tijdens dit WK in Duitsland zou Nederland, met Arjen Robben, Robin van Persie en Ruud van Nistelrooy in de gelederen, het niet verder dan tot de achtste finale brengen. Na een schopduel, waarin maar liefst vier rode kaarten vielen (waaronder drie voor Nederlandse spelers), won Portugal met 1-0. In de groepsfase had Nederland het nog met succes opgenomen tegen Servië en Montenegro (0-1 winst), Ivoorkust (2-1 winst) en Argentinië (0-0). De finale zou uiteindelijk een wedstrijd worden tussen Italië en Frankrijk. Na reguliere speeltijd en verlenging, een stand van 1-1 en sterspeler Zidane na een kopstoot uit het veld gestuurd, won Italië door middel van strafschoppen (5-3).

EK 2008

In Zwitserland en Oostenrijk maakte Nederland onder bondscoach Van Basten deel uit van wat vooraf de 'Groep des Doods' werd genoemd, met wereldkampioen Italië, vice-wereldkampioen Frankrijk en Roemenië. Met sprankelend spel won Nederland, tegen alle verwachting in, alle wedstrijden met klinkende cijfers (3-0, 4-1 en 2-0). In de kwartfinale werden echter vervolgens de hoge verwachtingen alweer niet waargemaakt, tegen het veel zwakker geachte Rusland (1-3 na verlenging). Spanje zou de finale winnen tegen Duitsland dankzij een goal van Fernando Torres (1-0).

WK 2010

In de groepsfase werd Nederland in Zuid-Afrika samengebracht met Denemarken, Japan en Kameroen. Alle wedstrijden werden gewonnen (2-0, 1-0 en 2-1). Daarna werd ook Slowakije aan de zegekar gebonden (2-1) en maakte Brazilië in de kwartfinale haar opwachting. In een spectaculaire wedstrijd, waarin het bij de rust 'slechts' 1-0 stond voor Brazilië, kwam Nederland op miraculeuze wijze -en dankzij enkele defensieve fouten van de gerenommeerde tegenstander- terug in de wedstrijd. Met twee doelpunten van Wesley Sneijder werd het uiteindelijk 2-1. Na ook nog een 2-3 winst op het Uruguay van Luis Suárez werd voor de derde keer in de geschiedenis van het Nederlands elftal de finale bereikt. Daarin wachtte Europees kampioen Spanje, dat na een vrij harde wedstrijd en een verlenging Oranje met 0-1 de baas zou zijn. Aan het einde van de reguliere speeltijd was er nog een vrije kans op het doel voor Arjen Robben, die maar net dankzij de kleine teen van de Spaanse doelman Casillas voorkwam dat Nederland eindelijk dan eens echt wereldkampioen zou worden. Een octopus wist 8 keer achtereenvolgend de winnaar van wedstrijden op dit WK te voorspellen, waaronder die van de finale. Wesley Sneijder werd met 5 doelpunten gedeelde topscorer.

EK 2012

Dit toernooi, dat werd gehouden in Polen en de Oekraïne, werd de grootste afgang van het Nederlands elftal in jaren. Na de successen van 2010 trad nagenoeg dezelfde selectie aan, waarvan enkele oudere spelers volledig door de mand vielen. In de groepsfase zou Nederland tegen Denemarken, Duitsland en Portugal spelen. Alle wedstrijden gingen jammerlijk verloren (0-1, 1-2 en 2-1), waarna Oranje vroegtijdig naar huis mocht.

WK 2014

Na het fiasco van het EK in 2012 werd er vooraf weinig geld ingezet op de kansen van de selectie van bondscoach Louis van Gaal. Verrassend was dan ook de manier waarop tijdens de eerste wedstrijd de heersende Europees en wereldkampioen Spanje in de tweede helft te kijk werd gezet (1-5). Ook Australië (2-3) en Chili (2-0) moesten het ontgelden. De achtste finale tegen Mexico lieten een dubbel gezicht van Oranje zien: voor de 1-0 achterstand zeer afwachtend, defensief voetbal en daarna het aanvallende spel zoals de meeste liever zien. Nederland kroop door het oog van de naald dankzij een goal van Sneijder in de 88ste minuut en een strafschop van Huntelaar in de extra tijd (2-1). Daarna werd er 240 minuten lang niet gescoord, tijdens de kwartfinale tegen Costa Rica, gewonnen dankzij strafschoppen, en tijdens de halve finale tegen Argentinië, waarin de loterij van de strafschoppen in het nadeel van Nederland uitviel. Na drie minuten in de troostfinale wist Oranje dan eindelijk weer te scoren, wederom met een penalty, nu tegen gastland Brazilië. Daarna vielen er nog twee (Blind en Wijnaldum), waardoor die wedstrijd in 0-3 eindigde en Nederland zodoende 3de werd. Voor de eerste keer won Nederland zo een finale tijdens een WK, al was het dan niet de echte finale. Die werd een dag later gewonnen worden door Duitsland met een goal van Mario Götze in de verlenging tegen Argentinië (1-0).

Bijzonderheden

Beste resultaten: Nederland werd één keer Europees kampioen (1988). Tevens stond het in drie WK- finales (West-Duitsland 1974, Argentinië 1978 en Zuid-Afrika 2010), maar nog nooit werd die gewonnen. Wel won Oranje één troostfinale - om de 3de en 4de plaats (WK Brazilië 2014), werd het één keer vierde (WK Frankrijk 1998) en ook één keer derde tijdens een EK (Joegoslavië 1976). In 2019 speelde het de finale van de Nations League tegen Portugal in Porto, die ook al werd verloren.

Los van dit alles won Oranje nog drie bronzen Olympische medailles (Londen 1908, Stockholm 1912 en Antwerpen 1920).

Bijnaam: Het Nederlands elftal wordt binnen Nederland liefkozend 'Oranje' genoemd, naar de kleur van het shirt dat gedragen wordt door de spelers. Vanwege het totaalvoetbal van de jaren 70 werd door de Britse pers hiernaar verwezen met de naam 'A Clockwork Orange', gebruikmakend van de titel van een film uit 1971 van Stanley Kubrich. Het vrouwenelftal wordt 'Oranjeleeuwinnen' genoemd. Die hielden overigens in 2019 de traditie hoog door ook een WK-finale te verliezen, tegen de Verenigde Staten. Dat deden ze wel als heersend Europees kampioen.