Jai-Alai: Een snelle, spectaculaire en gevaarlijke balsport

Volgens het Guinness Book of Records is Jai-Alai de snelste balsport ter wereld. Deze van oorsprong Baskische (Spanje) sport is een hele spectaculaire sport om te zien door de waanzinnig hoge snelheid van de Pelota. Snelheden van meer dan 300 km per uur zijn gemeten. Het is ook een hele dure en zeer gevaarlijke sport. Jai-Alai is in Nederland niet erg bekend, in Florida (VS) daarentegen geniet deze sport de meeste bekendheid ter wereld vooral door het gokken op Jai-Alai spelen.

Het ontstaan van Jai-Alai

Deze ruim 400 jaar oude sport komt uit Spanje, Baskenland en is voortgekomen uit Pelota Vasca (Vasca = Baskisch / Pelota = bal). Er bestaan diverse spelvarianten van Pelota Vasca; de meest bekende is Cesta Punta, beter bekend als het huidige Jai-Alai. Spreek uit: Hai Lai. Het spel is ontstaan door Baskische jongelui die een bal tegen de muren van hun kerk sloegen. Jai-Alai betekent “merry festival” in het Baskisch. Deze benaming werd gegeven aan het spel omdat het spel vaak werd geassocieerd met feestelijke, religieuze evenementen.
De wijze waarop de attributen geproduceerd worden, is in al die tijd niets tot weinig veranderd. Vanwege het land van herkomst zijn de meeste termen in deze sport dan ook in het Spaans.
Jai-Alai werd internationaal erkend toen het in 1992 op de Olympische Spelen in Barcelona getoond werd als een demonstratie sport.
Behalve in de VS wordt Jai-Alai ook gespeeld in o.a. the Caribbean, Latijns Amerika, de Filippijnen en sommige delen van Europa.
In Nederland is Jai-Alai niet of nauwelijks bekend. Deze sport kwam in 2006 heel even in de schijnwerpers te staan toen MTV in haar serie "Jackass" een filmpje vertoonde over Jai-Alai.
Omdat Jai-Alai zo'n snelle, spectaculaire en gevaarlijke sport is, heeft de sport diverse nicknames gekregen zoals:

• "The game of dodging death"
• "Ballet with bullets"

Volgens het Guinness Sports Record Book is de hoogste snelheid ooit gemeten 302 km per uur en staat op naam van José Ramon Arieto op the Newport Jai Alai, Rhode Island, op 3 augustus 1979.
Deze van oorsprong Baskische sport kwam via Spanje in 1898 in Mexico en Cuba en werd succesvol geïntroduceerd in de VS in 1904 op de World's Fair in Saint Louis. In 1926 werd Jai-Alai als een professionele sport geïntroduceerd in de Miami Fronton, Florida.
De man die verantwoordelijk is voor de populariteit van Jai-Alai in Florida is de uit Havanna afkomstige Cubaan Pedro Mir. Mir was een Cubaanse professional Jai-Alai player van Spaanse afkomst. Hij werd geboren in 1900, had een oom van Baskische afkomst die een Jai-Alai fronton in Havanna bezat, was op 13-jarige leeftijd al een professional en emigreerde in 1923 naar de VS. Hij werkte als hoofdscheidrechter en wedstrijdorganisator voor de Miami fronton tot aan zijn pensioen in 1975. Hij is ook verantwoordelijk voor de aanpassingen van de spelregels van Jai-Alai, welke tot op de dag van vandaag nog steeds gelden.
Pedro Mir wordt in de VS met recht "The Father of Jai-Alai" genoemd. Meer dan 45 jaar is hij bezig geweest met het promoten van deze sport. Een betere ambassadeur had Jai-Alai zich niet kunnen wensen.

Attributen bij Jai-Alai

Pelota

Een Jai-Alai bal heet Pelota, Spaans voor bal. Het is een keihard balletje met de volgende kenmerken :

• Diameter: 65 mm
• Gewicht: 115 – 125 gram
• Materiaal: kern van zeer hard Braziliaans rubber met daarom heen gewonden nylon draad. De afwerking bestaat uit twee lagen geitenleer, welke met de hand genaaid worden.
• Kleur: wit

Een pelota is een duur balletje vanwege het handwerk. Het kost al snel € 350,00 en moet al na een kwartier spelen vervangen worden.

Cesta

Een Cesta (Spaans voor mandje) is een krom apparaat dat gemaakt is van notenhout en geweven riet, met aan het einde een leren handschoen.
Een Cesta kost bijna € 1000,00 en gaat ongeveer 3 weken mee. Ze zijn handgeweven, specifiek gemaakt voor een speler. De beste worden gemaakt door een paar Baskische ambachtslieden. Het riet wat gebruikt wordt voor een Cesta komt exclusief uit de Pyreneese bergen in Spanje.

De Cesta was uitgevonden door de Baskische Juan Dithurbide in 1857. Dit model had nog geen handschoen en moest dus door de spelers vast gehouden worden, net als bij een racket. De Baskische priester Alberto Alcorta Tellechea “herontwierp” de Cesta door er een leren handschoen aan toe te voegen, wat het speelcomfort voor de spelers aanzienlijk verhoogde.

Casco

Bij Jai-Alai dragen alle spelers een helm, de Casco. Frontcourt spelers dragen een gele helm, Backcourt spelers een rode.
Het is nauwelijks te geloven dat tot 1968 spelers geen helm droegen, ondanks de vele ongelukken. Aanleiding tot het verplicht stellen was het voorval met kampioen speler Orbea die in een wedstrijd geraakt werd op het hoofd, in coma verbleef voor 6 weken en vervolgens zijn carrière moest beëindigen.
Sinds 1920 zijn er op z'n minst 4 spelers bekend die gedood zijn door een Pelota tijdens het spelen van Jai-Alai. Slechts één ongeval ervan vond plaats in de Verenigde Staten. Begin 1930 werd in het voormalige Biscayne fronton de frontcourter Ramos getroffen op het achterhoofd door medespeler Esquivel. In allerijl werd Ramos naar het Jackson Memorial Hospital gebracht, waar hij een paar dagen later overleed.

Cinta

Cinta is het soort "touw", waarmee de Cesta bevestigd wordt aan de hand van de speler. Met behulp van de Cinta wordt de guante, de leren handschoen aan het uiteinde van de Cesta, stevig bevestigd aan de hand door hem strak er omheen te winden.

Faja

De Faja is een rode met franje versierde sjerp, wat een traditioneel onderdeel is van de uitrusting van de Jai-Alai speler. Het overige standaard uniform voor een Jai-Alai speler is een witte broek, witte schoenen en een gekleurd, genummerd shirt.

Het spel

Jai-Alai wordt gespeeld op een "cancha", een baan die omsingeld is door drie granieten muren en één dikke plexiglazen wand, waar achter het publiek zit. Het speelveld is ongeveer 54 meter lang en 12,2 meter breed. De drie muren samen met de baan wordt “fronton” genoemd, dus eigenlijk de benaming voor het gebouw waarin Jai-Alai gespeeld wordt.
Het spel kan één-tegen-één gespeeld worden, maar ook in teams. Jai-Alai spelers heten Pelotari en een wedstrijd heet Partido. Doel van het spel is om op een dusdanige manier de bal tegen de muur te slaan - met zo veel snelheid en zo veel spin - dat correct retourneren voor de tegenstander onmogelijk is. Het team dat het eerst 7 of 9 punten weet te scoren is winnaar. Er zijn 3 scheidsrechters bij Jai-Alai. Als de Pelota is opgevangen met de Cesta wordt de bal keihard weg geslingerd tegen een granieten muur (frontwall). Er wordt graniet gebruikt omdat dit materiaal de repeterende inslag van de pelota goed kan verdragen.
De eerste indoor fronton ter wereld werd gebouwd in 1798 in Marquena, Spanje. De eerste fronton in Amerika werd in 1924 gebouwd in Hialeah, Florida.

Waarmee onderscheidt Jai-Alai zich nog meer van andere sporten?

• Alleen rechtshandige spelers mogen deelnemen aan professionele games. Jai-Alai is één van de weinige sporten waar linkshandige mensen niet mogen spelen, althans niet met hun linkerhand. De regels en tradities verbieden dit specifiek. De reden is dat het speelveld slechts 3 muren heeft. Voor, achter en links. Aan de rechterkant zitten de toeschouwers die vanachter de dikke glazen plaat de wedstrijd kunnen zien. De muur aan de linkerkant is de plaats waar de bal kan worden “gerebound”. Het is te gevaarlijk en haast onmogelijk voor spelers om de bal met de linkerhand te gooien.
• Jai-Alai is een uitgesproken mannen-sport. "Men Only" zoals ze dat op z'n Engels zo mooi kunnen zeggen.
• Jai-Alai is in Amerika alleen legaal in slechts twee staten, te weten Florida en Connecticut.

Florida & Jai-Alai

Op dit moment zijn er meer Jai-Alai frontons in Florida dan in elke andere plaats op de wereld; de bekendste is de Dania Jai-Alai Palace. Het gokken op Jai-Alai spelen is heel populair in de VS en begon eind dertiger jaren op gang te komen. Mede dankzij de mogelijkheid tot gokken op deze sport is Jai-Alai een geliefde sport geworden in Florida. Het gokken is vergelijkbaar met het gokken op horseraces en dograces. De laatste jaren is ook pokeren toegevoegd aan het gokken.

Jai-Alai Frontons in Florida:

• Miami Jai-Alai fronton- geopend in 1924 als onderdeel van het Hialeah Complex
• Dania Jai-Alai fronton - geopend in 1953
• Orlando Jai-Alai fronton - geopend in 1962
• Ocala Jai-Alai fronton - geopend in 1973
• Fort Pierce Jai-Alai fronton - geopend in 1974
• Hamilton Jai-Alai and Poker - geopend in 2005

Tot een jaar of 15 terug waren er 9 frontons in de VS, waarvan er 6 in Florida zijn. Tegenwoordig zijn alleen de frontons in Florida nog open. Waarvan alleen de Miami en de Dania goed draaien en gedurende het gehele jaar wedstrijden hebben. De andere frontons hebben nog maar slechts zo'n 30 wedstrijden per jaar. De moordende concurrentie met Casino's en het steeds populairder wordende Pokeren lijkt Jai-Alai de das om te doen. De echte Jai-Alai fans hopen natuurlijk op een wonder, zodat de snelste balsport ter wereld niet uit Florida zal verdwijnen.