Ziek van sporten door vrije radicalen en oxidatieve stress

Sporten is gezond, dat staat buiten kijf. Regelmatige lichaamsbeweging beschermt immers tegen veel vrije radicalen waardoor vroegtijdige veroudering en de ontwikkeling van ziekten zoals diabetes of kanker minder kans krijgen. Maar te veel sporten kan een te grote belasting voor het lichaam worden en ziek maken. De reden daarvoor is oxidatieve stress. Niet alleen wedstrijdsporters, maar ook gelegenheidssporters moeten daarom oppassen. Wat zit er achter oxidatieve stress en wat kan je eraan doen?

Zuurstof cruciaal voor onze energievoorziening

Het begrip zuurstof is onlosmakelijk verbonden met het leven. Alleen met behulp van zuurstof kan het lichaam door oxidatieprocessen de grote hoeveelheid energie produceren die het nodig heeft om zijn vitale processen te behouden, niet in het laatst voor een goede motoriek. Een goede zuurstofvoorziening stelt onze vele miljarden lichaamscellen in staat, een hoog energieniveau in stand te houden, nodig voor talloze onverstoorde en levensverlengende stofwisselingsprocessen.

Agressieve zuurstofverbindingen als bijproduct van energieproductie

Maar net als in een energiecentrale, heeft ons lichaam een hele reeks van beschermende maatregelen nodig om ervoor te zorgen dat deze processen gecontroleerd kunnen verlopen, zonder omliggende structuren schade toe te brengen. Want bij de productie van energie ontstaan als bijproduct agressieve zuurstofverbindingen die onschadelijk moeten worden gemaakt.

Zuurstof ook verantwoordelijk voor natuurlijke celdood

Het natuurlijke verouderingsproces brengt met zich mee dat onze bescherming tegen agressieve zuurstof-radicalen geleidelijk verdwijnt. Dit leidt tot een gestaag voortschrijdende verstoring van de werking van de zogenaamde mitochondriën en een afname van hun energie-gehalte. Als dat energie-niveau onder bepaalde grenswaarden belandt, zal dat uiteindelijk leiden tot een natuurlijke celdood. Zuurstof is dus niet alleen nodig voor instandhouding van al onze essentiële levensprocessen, maar is indirect ook verantwoordelijk voor veroudering en afsterven van lichaamscellen.

Oxidatieve stress en vrije radicalen

In bepaalde structuren van onze cellen, mitochondriën genaamd, worden koolhydraten en vetzuren in combinatie met zuurstof verbrand (geoxideerd), waarbij energie vrijkomt. Bij volledige verbranding ontstaat daarbij het ​​onschadelijk en ongevaarlijke afvalproduct kooldioxide en water. Tot op zekere hoogte (geschat op 1 tot 4%) kennen deze reacties geen natuurlijke voltooiing. Daardoor ontstaan onstabiele zuurstof en zuurstof-waterstofverbindingen zoals superoxide-radicalen en waterstofperoxide, die onder bepaalde omstandigheden de vorming van zeer reactieve, agressieve verbindingen veroorzaken, ook wel vrije radicalen genoemd. De vorming van vrije radicalen is in feite een normaal biologisch proces, waarmee ons lichaam ook zijn voordeel doet: immuuncellen gebruiken hun celdodende werking om ziekteverwekkende kiemen (virussen, bacteriën) te doden.

De dubieuze rol van vrije radicalen

Vrije radicalen activeren gen-bestanddelen die verantwoordelijk zijn voor de productie van beschermende antioxidanten. En vrije radicalen kunnen niet meer functionerende lichaamseigen cellen onschadelijk maken voordat deze ontaarden of zich bijvoorbeeld ongecontroleerd kunnen vermenigvuldigen. Tegelijkertijd zorgen lichaamseigen enzym-systemen en afweermechanismen ervoor dat vrije radicalen op de plaatsen waar ze niet meer nodig zijn, onschadelijk worden gemaakt. Het dilemma in dit verband: helaas is de beschermende werking van het lichaam beperkt en neemt zelfs af als we ouder worden.

Oxidatieve stress: als het lichaam vrije radicalen niet meer kan neutraliseren

Bovendien leiden ziekten, levensstijl (roken, alcohol, enz.) en omgevingsfactoren (vervuiling, aantasting van de ozonlaag, enz.) tot overmatige vorming van vrije radicalen. Kunnen deze niet meer voldoende worden geneutraliseerd, dan beschadigen ze belangrijke biologische structuren. Van oxidatieve stress spreken we als er meer vrije radicalen worden gevormd dan het lichaam kan neutraliseren. Bepaalde bloedparameters zoals malondialdehyde, geven meer informatie over de mate van oxidatieve stress bij de mens. Oxidatieve stress wordt tegenwoordig verantwoordelijk gehouden voor vroegtijdige veroudering en ziekteprocessen.

Extreme en ongewone belasting bij het sporten is funest

Elke sportieve belasting, met name elke intensieve vorm van sport en de belasting bij duursport, gaat gepaard met een toename van het energieverbruik en dus ook met een verhoogde verbranding van zuurstof. Dat kan oplopen tot meer dan 100 keer ten opzichte van een situatie van lichamelijke rust. Datzelfde geldt derhalve ook voor de vorming van vrije radicalen. Bij ongewone intensieve belasting (met name bij ongetrainden), is de geringe lichaamseigen capaciteit aan antioxidanten, niet opgewassen tegen een dergelijke belasting. Bepaalde bloedwaarden waarmee men de mate van oxidatieve stress in het lichaam kan meten, stijgen dan en blijven gedurende 24 tot 48 uur verhoogd. Niet toevallig hebben aan de belasting gerelateerde klachten zoals ontsteking of pijn in spieren of pezen, een gevoel van stijfheid, vermoeidheid en de vatbaarheid voor infecties, een vergelijkbaar tijdsverloop.

Ongetrainde gelegenheidssporters lopen verhoogd risico

Met name de ongetrainde gelegenheidssporter loopt risico voor het ontstaan oxidatieve stress. Voor beginnende sporters zijn intensieve trainingen daarom een ​​bijzonder kritische fase, waarin het lichaam wordt blootgesteld aan verhoogde oxidatieve stress, zonder dat het over voldoende eigen beschermingscapaciteit beschikt. Een gematigde, geleidelijk opgevoerde belasting en een verhoogde inname van voedsel rijk aan antioxidanten, is erg belangrijk in zo'n fase.

Getrainde sporters zijn beter bestand tegen oxidatieve stress

Datzelfde geldt overigens ook voor mensen die alleen in het weekend sporten. Het verwijst naar gelegenheidssporters die niet regelmatig trainen, maar die zich van tijd tot tijd (bij voorkeur in het weekend) te buiten gaan aan ongewone belastingen (voetbalwedstrijden, loopevenementen, etc.) en die met maximale inspanning proberen te voltooien. Het spreekt voor zich: getrainde sporters zijn beter bestand tegen oxidatieve stress. Regelmatige training kan overigens ook de reservecapaciteit aan antioxidanten verhogen. Organen met een hoog energieverbruik (spieren, hart en lever) passen zich aan een regelmatige training aan door een verhoogde activiteit van het antioxidant-enzymensysteem. Bovendien produceert een getraind iemand onder eenzelfde belastingsintensiteit minder vrije radicalen dan een ongetraind iemand.