Bergwandelen – pas ook in de zomer op voor onderkoeling

Bergwandelen is populair. Bij stralend weer – geen wolkje aan de lucht – vergeet menigeen dat in de bergen ook dan onderkoeling op de loer ligt, vooral op grotere hoogte. Het is dan ook niet vreemd dat veel onderkoelingsproblemen (hypothermie) vooral ’s zomers optreden, als tal van argeloze vakantiegangers een wandeltocht in de bergen maken. In veel gevallen gaan toeristen slecht voorbereid op pad en krijgen dan problemen op grotere hoogte. Hypothermie, of onderkoeling, treedt vaak sluipend op bij onervaren wandelaars, ook al volgen ze de makkelijke 'blauwe routes' die niet zwaar en niet gevaarlijk zijn. Enkele tips voordat men op pad gaat, zijn ook ’s zomers geen overbodige luxe, zoals goede wandelschoenen. Laat de gympen dus maar in de hotelkamer of op de camping.

Inhoud

• Bergwandelen – makkelijke en moeilijke routes
• Onderkoeling is levensgevaarlijk
• IJskoude wind
• Windchill
• Onderkoelingsverschijnselen
• Lichte onderkoeling
• Zware onderkoeling
• Onderkoeling in de bergen voorkomen
• Onderschat de bergen niet
• Tips & adviezen

Bergwandelen – makkelijke en moeilijke routes

Bergwandelen heeft betrekking op wandeltochten tot 3000 meter. Daarboven spreekt men van hooggebergte. Onervaren wandelaars die ’s zomers tijdens hun vakantie in bijvoorbeeld de Alpen een stevige wandeling willen maken, krijgen altijd het advies om alleen de blauwe routes te kiezen, mogelijk in combinatie met bepaalde rode routes waarbij de kleuren of tekens die de moeilijkheidsgraden inzake de wandelingen symboliseren per gebied kunnen verschillen.

Blauw, rood of zwart
De blauwe wandeltochten in de bergen zijn relatief makkelijk en in principe niet gevaarlijk. Ideaal voor wie wandelervaring heeft en een recreatief tochtje wil maken. De rode routes betreffen grotere hoogteverschillen, waarbij op sommige plaatsen enige klimervaring noodzakelijk is. De zwarte routes zijn voorbehouden aan ervaren bergbeklimmers met de geschikte uitrusting.

Onderkoeling is levensgevaarlijk

Wie onbeschermd wordt blootgesteld aan kou zal te maken krijgen met een dalende lichaamstemperatuur, die uiteindelijk dodelijk kan zijn als er geen adequate tegenmaatregelen volgen. De normale lichaamstemperatuur betreft schommelingen rond de 36°C en 37°C. Zodra de centrale lichaamstemperatuur verder zakt, komt men in de gevarenzone. Bij onderkoeling, of hypothermie, daalt de lichaamstemperatuur onder de 35°C en wordt kritiek onder de 32°C. De stofwisselingsprocessen zijn dan in het geding. De vitale organen, zoals hart, longen en nieren, krijgen het zwaar te verduren en de bloeddruk zal flink stijgen.

Hypothermie
In het Nederlandse actieve leven van alledag zal er bij gezonde personen zelden sprake zijn van een ernstige onderkoeling die levensbedreigend is. Het weer in Nederland is immers wel vaak wisselvallig, maar zelden extreem. In de berggebieden is dat anders. Daar komt bij dat ook een lichte onderkoeling het oordeelsvermogen en de spierkracht ondermijnen, juist als men die hard nodig heeft. Men kan stellen dat ongelukken bij bergwandelaars en bergbeklimmers direct en indirect het gevolg kunnen zijn van hypothermie.

IJskoude wind

Extra kwetsbaar zijn de wandelaars zonder ervaring die tijdens hun vakantie een bergtochtje op wat grotere hoogte willen maken. Stoerheid en onkunde in combinatie met stralend weer zijn belangrijke factoren die ervoor zorgen dat ze onvoldoende voorbereid op pad gaan, ook al volgen ze de makkelijke routes tot 2500-3000 meter. Dit komt met name tot uiting zodra ze relatief hoge gebieden bereiken en het substantieel kouder wordt. Of als er plotseling een ijskoude wind opsteekt. Nog afgezien van een zich snel ontwikkelende onweersbui waardoor men doornat wordt. Dan heeft men echt niet genoeg aan gympen, een korte broek en een T-shirtje met daarover een jasje (voor als het misschien wat kouder wordt). In het dal was het immers 30°C, geen wolkje aan de lucht. In het bovenstaande geval kan tijdens een relatief makkelijke wandeling ernstige onderkoeling optreden met dodelijke afloop.

Windchill

In de bergen wordt de wind, en de verraderlijkheid ervan, vaak onderschat op zomerse dagen. Ook in de schaduw is het er altijd frisser dan gedacht, soms zelfs ijskoud, terwijl het in de zon lekker is. Bedenk bovendien dat bergen ook midden op de dag lange schaduwen kunnen werpen. Verder is een betrouwbaar weerbericht van cruciaal belang voor wie een dagtocht wil maken. Aan de hand van het weerbericht kunt u de windchill-factor bepalen.

Vuistregel
Als vuistregel geldt dat u voor een windsnelheid van 3 km/uur een graad aftrekt van de werkelijke temperatuur. Een stevige bries van ongeveer 45 km/u (windkracht 5 tot 6) heeft op een bepaalde hoogte, waar het bijvoorbeeld 15 graden is, een gevoelstemperatuur van -1°C op een windstille dag. En reken maar dat dat koud is als u onvoorbereid in de bergen loopt.

Onderkoelingsverschijnselen

Apathie en loomheid zijn doorgaans de eerste karakteristieke symptomen van onderkoeling. Het zijn de eerste tekenen van een lichaamstemperatuur die flink aan het dalen is. Opvallend vaak struikelen is eveneens kenmerkend. Net als kramp. Naarmate de hypothermie vordert zullen de onderkoelingssymptomen eveneens verontrustender zijn, zoals een verslechterd gezichtsvermogen en verwardheid. Bedenk dat de gevolgen van onderkoeling, ook in geval van lichte hypothermie, afhankelijk zijn van de leeftijd, de gezondheidstoestand en de conditie van de betreffende persoon. Een ernstige hypothermie bij gezonde en getrainde personen kan binnen drie tot vier uur fataal aflopen.

Lichte onderkoeling

• Rillen, klappertanden.
• Bleke huid.
• Pijnlijke en tintelende handen en voeten.
• Loomheid, extreme vermoeidheid.
• Langzamere ademhaling.
• Stijgende bloeddruk.
• Struikelen, vernauwd aandachtsveld.

Zware onderkoeling

• Vertraagde en zwakkere pols (bradycardie).
• Aanvankelijk hevig rillen, huiveren en klappertanden. Deze symptomen verminderen langzaam, maar vaak ook plotseling.
• Onzekere tred, wankelen, waardoor het risico op struikelen en vallen nog groter wordt.
• Verminderd oordeelsvermogen.
• Tanende spierkracht, algehele verslapping.
• Bij een sterk dalende lichaamstemperatuur onder de 32°C is het risico op kamerfibrilleren of een hartstilstand zeer groot.

Onderkoeling in de bergen voorkomen

Laat het bovenstaande niet zover komen. Goed voorbereid een makkelijke bergwandeling ondernemen, en u zult nooit te maken krijgen met onderkoeling, ook niet als het weer onverhoopt verslechtert. Stop die extra spullen in de rugzak. Dat is beter dan dat u in de bergen in de problemen komt.

Goedgevulde rugzak
Wie symptomen van onderkoeling bij zichzelf of de groepsgenoten waarneemt, dient meteen adequaat te reageren om erger te voorkomen. Maak nooit de fout om slechts in een T-shirt, korte broek en op gympen een ‘makkelijke, blauwe’ bergroute te volgen, ook niet als de route anderszins gemarkeerd is als 'eenvoudig'. Een goedgevulde rugzak met de juiste spullen geeft zekerheid en minder zorgen.

Onderschat de bergen niet

Ongetwijfeld kent u meer tips en adviezen die in de onderstaande opsomming passen. Vul het rijtje naar believen aan. Vraag raad aan mensen met meer ervaring dan u. Gedraag u niet stoer; onderschat de bergen nooit. Waar het om gaat is dat u kunt genieten van de recreatieve bergwandeling op enige hoogte en dat u en uw groepsgenoten zich geen zorgen hoeven te maken over het risico van onderkoeling zodra de weersomstandigheden onverwacht wat verslechteren of als het ‘boven’ kouder is dan gedacht, waarbij de windchill of gevoelstemperatuur op grotere hoogte enorm veel verschil kan maken.

Tips & adviezen

Voordat u een bergwandeling maakt, is het zaak dat u een goede nachtrust hebt gehad. Als u met vakantie bent, let dan op wat u de avond ervoor doet. Een avondje doorzakken of flink stappen kan tot gevolg hebben dat u de volgende dag niet fit bent, waardoor u eerder het slachtoffer wordt van onderkoeling.

• Ga goed uitgerust op pad met een stevig ontbijt in de maag.
• Neem voldoende proviand mee, ook al betreft het een ‘korte’ wandeling. Zorg voor genoeg water en extra energierepen. Laat u niet overtuigen door anderen dat u ‘overdreven’ bezig bent voor een eenvoudig berguitstapje, maar sta op uw strepen. Toon verantwoordelijkheid voor anderen.
• In het dal kan het 30°C zijn. U vertrekt dan in luchtige kleding, zoals een T-shirt en korte broek. Zorg er echter voor dat u voldoende andere kleding hebt voor in de bergen zelf, zoals een lange spijkerbroek, een dikke trui, een jas en waterdichte buitenkleding voor als er onverhoopt toch een bui opsteekt. Kleed u in laagjes. Neem eventueel een sjaal, handschoenen en een muts mee. Men kan nooit weten.
• Bij een sterk dalende temperatuur is het belangrijk dat het hoofd, de nek, hals, handen, voeten en de romp warm blijven.
• Geschikte buitenkleding voorkomt dat de onderkleding nat wordt. Vergeet niet dat natte kleding slecht isoleert en er sneller onderkoelingsverschijnselen optreden.

De langzaamste persoon bepaalt het tempo

• Vind evenwicht in wat u aantrekt. Nat worden van het zweet omdat u te dik gekleed bent is hetzelfde als wanneer u zonder jas in de regen hebt gelopen.
• Ga nooit op gympen de bergen in, ongeacht hoe 'makkelijk' de bergwandeling is. Trek dus stevige wandelschoenen aan, liefst enkelhoog.
• Zorg dat de mobiel is opgeladen voordat u vertrekt, wees bereikbaar. Vergeet ook het alarmnummer niet voor als het echt misgaat. Dat hoeft niet per se een onderkoelingsprobleem te zijn, maar bijvoorbeeld een ernstige verstuiking, een gebroken been of andere gezondheidskwesties. Laat iemand in het dal weten welke wandeling u onderneemt.
• Neem altijd een isoleerdeken mee. Het neemt weinig plek in. Lees echter goed de gebruiksvoorschriften door, zodat de deken ook daadwerkelijk isoleert als de situatie zich voordoet.
• Zorg dat u kleding hebt die het lichaam volledig en effectief bedekt en beschermt tegen de wind.
• Niettegenstaande dat u het een ander mee moet nemen, is het belangrijk dat de bepakking niet te zwaar wordt. Bij kouder weer op grotere hoogte maakt dat u kwetsbaarder voor vermoeidheid en in het verlengde daarvan onderkoeling.
• Loop altijd rustig.
• Vergeet niet dat de langzaamste persoon het tempo van de groep bepaalt. Wees daar heel strikt in!
• Niet onbelangrijk is dat u sowieso geacht wordt altijd met de juiste uitrusting de bergen in te trekken. In het andere geval, mocht u genoodzaakt zijn de hulpdiensten in te roepen, zou de professionele hulp wel eens voor eigen rekening kunnen zijn doordat het verwijtbaar gedrag betreft.
• Neem regelmatig een pauze om op adem te komen.
• Eet en drink voldoende.

Lees verder

• Eerste hulp (EHBO) bij bevriezingsverschijnselen
• Verdwaald in een grot of verlaten mijn – wat nu?
• Zo wordt de lichaamstemperatuur geregeld
• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – de huid
• De omstreden hoogte van de Mount Everest