De eerste Nederlandse profvoetballers

Pas na 1954 werd het in Nederland mogelijk om met voetballen geld te verdienen. Een enkeling wilde daar niet op wachten en vertrok al eerder naar het buitenland. Gerrit Visser, Gerrit Keizer, Beb Bakhuys, Gerrie Vreken en Faas Wilkes waren de eerste vijf, elk met eigen motieven om de koffers te pakken.

Gerrit Visser, Bethlehem Steel (1925)

De allereerste Nederlandse voetballer die in het buitenland geld verdiende was Gerrit Visser. Visser was geboren in Nieuwendam op 2 februari 1903 en voetbalde begin jaren twintig voor Stormvogels uit IJmuiden. Dat ging behoorlijk, zo werd Stormvogels in 1923-24 afdelingskampioen in West I en tweede in de kampioensronde achter landskampioen Feyenoord. Een paar maanden eerder al debuteert rechtsbinnen Visser in het Nederlands elftal, tegen België. Op de Olympische Spelen van 1924 in Parijs is hij een vaste waarde. In 1925 blijkt zijn zevende interland zijn laatste, Visser emigreert namelijk naar de Verenigde Staten.

Concurrentie van topspeler

Daar was in 1921 de American Soccer League opgericht, de eerste Amerikaanse profcompetitie. In februari 1926 duikt Visser op als speler van Bethlehem Steel. Hij moet tijdelijk spits Archie Stark vervangen en doet dat naar behoren: vier goals (waaronder drie tegen Newark (8-0)) in drie wedstrijden. Stark was echter dé topspeler van de competitie, en maakte er 43 in dat seizoen. In 1924-25 had Stark zelfs een wereldrecord gevestigd, met 67 competitiegoals. Nog steeds heeft niemand – zelfs Lionel Messi niet – ooit dat record kunnen breken.

Visser is verstandig en gaat de concurrentie met Stark niet aan. Hij vertrekt naar Detroit Holley Carburator, een team uit de Detroit Professional League. Daar speelt hij nog tot 1931. Natuurlijk is Visser niet vanwege het profvoetbal naar de Verenigde Staten vertrokken. Maar omdat hij als eerste Nederlander bij Bethelehem Steel geld ontving, maakt dat hem officieel wel de eerste Nederlandse profvoetballer. Op 3 december 1984 overlijdt Visser, 81 jaar oud.

Gerrit Keizer, Arsenal (1931)

De Nederlander Gerrit Keizer (geboren op 8 augustus 1910) zou nooit in dit rijtje hebben gestaan als hij niet zelf naar Engeland was gegaan. Toch had hij talent, als achttienjarige keepte Keizer al vier competitiewedstrijden voor Ajax. Het seizoen erna geeft Ajax de voorkeur aan Jan de Boer, die geen wedstrijd miste. Keizer had een (internationale) groentehandel en was voor zijn werk regelmatig in Londen. In 1930 besluit hij er zelfs te gaan wonen, ook om zijn Engels te verbeteren. Hij meldt zich aan bij voetbalclub Margrate, een soort dependance van Arsenal. De beroemde manager Herbert Chapman van Arsenal ziet Keizer keepen, en haalt hem voor zes pond per week naar zijn topteam, dat in dit seizoen 1930-31 zijn eerste landstitel zal binnenhalen. De Flying Dutchman – in het weekend vloog hij vaak terug naar Amsterdam voor wedstrijden van het tweede team van Ajax – bleek uiteindelijk een te groot risico voor Chapman. Soms keepte hij briljant, dan weer maakte Keizer de domste blunders. Na twaalf competitiewedstrijden – waarin Keizer geen enkele keer de nul wist te houden - zette Chapman hem uit het team. Op last van de Britse Minister van Arbeid was Keizer toen alweer onbezoldigd amateur.

Opvallende levensstijl

De doelman keepte vervolgens nog voor Charlton Athletic en Queens Park Rangers, maar keerde voor het seizoen 1933-34 terug naar Ajax. Daar is hij vervolgens tot 1948 (!) vaste keeper (302 competitiewedstrijden). Ook speelde hij twee interlands in 1934, waarin hij toch ook weer zeven keer werd gepasseerd. Keizer gedroeg zich ook buiten het veld opvallender dan de meesten. Zo regelde hij na de oorlog Arsenal-shirtjes voor Ajax, zodat ze toch in rood-wit konden spelen. Na een oefenwedstrijd in Engeland stuurt hij ploeggenoot Piet van Deyck zogenaamd een aanbieding van Arsenal, op oud briefpapier dat de keeper nog had bewaard. Ook smokkelde hij Britse ponden naar Nederland. Na zijn voetbalcarrière werd hij tijdens een vlucht gepakt en kreeg hij zes maanden cel en een boete van zestigduizend gulden. De in 1970 overleden Keizer was uiteindelijk een zeer succesvolle groenteman en van 1955 tot 1962 bestuurslid van Ajax.

Beb Bakhuys, FC Metz (1937)

De derde profvoetballer van Nederland was wel een grote ster. Elisa Hendrik ‘Beb’ (afgeleid van baby) Bakhuys voetbalde eerst bij het Haagse HBS, waar hij als zestienjarige (geboren op 16 april 1909) drie maanden na het laatste landskampioenschap van die club in 1925 debuteerde. Vanaf 1927 was ZAC uit Zwolle zijn club en haalde hij op 19-jarige leeftijd het Nederlands elftal. Voetbal was belangrijk voor de jonge Bakhuys, maar hij was ook bezig met een maatschappelijke carrière. Met een diploma van de Tuinbouwschool op zak vertrok hij naar zijn geboorteland Nederlands-Indië, maar slaagde niet. Terug in Zwolle in 1933 ontwikkelde Bakhuys zich tot een zeer gevaarlijk schutter, kopsterk en gezegend met het hardste schot van Nederland. In vijf interlands van 1934 maakte Bakhuys telkens twee doelpunten, maar juist in de belangrijkste, op het WK tegen Zwitserland, bleef hij droogstaan.

Zeshonderd gulden per maand in Frankrijk

In 1937 dacht VVV uit Venlo slim te zijn. Ze boden Bakhuys een sigarenzaak aan, als hij in Limburg zou komen voetballen. Bakhuys hapte, maar de KNVB vond dit een aantasting van zijn amateurstatus, liet de politie zijn woning binnenvallen en schorste hem als lid. Voor Bakhuys eigenlijk een geluk bij een ongeluk. Hij ging toen maar voetballen in de Franse competitie, bij FC Metz, met 22 duizend gulden als tekengeld. In Noord-Frankrijk verdiende hij zeshonderd gulden per maand. In twee seizoenen voor de oorlog speelde hij er 40 competitiewedstrijden, waarin hij 15 keer scoorde. Tijdens de oorlog werd Bakhuys vanuit Nederland tewerkgesteld in Leipzig als instrumentenmaker. In 1943 kan hij naar Frankrijk uitwijken, en voetbalt hij direct na de oorlog nog een seizoen voor FC Metz (14 wedstrijden, 2 goals). Later gaat Bakhuys werken voor het CBR in Rijswijk, hij overlijdt op 7 juli 1982.

Gerrie Vreeken, AS Monaco (1946)

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het Haagse ADO tweemaal achter elkaar landskampioen, in 1942 en 1943. Gerrie Vreeken was een belangrijke pion in dat team. Zo maakte hij in 1943, net twintig jaar oud, het winnende doelpunt tegen Enschede in de kampioenswedstrijd. Midden in de oorlog kreeg Vreeken het bericht dat hij naar Duitsland zou moeten, om daar als fabrieksarbeider te gaan werken. Daar voelde hij weinig voor, maar onderduiken leek hem ook bijzonder gevaarlijk. Bovendien wilde hij graag blijven voetballen. De oplossing was dubieus: lid worden van de Arbeidsdienst. Volgens Vreeken wist iedereen bij ADO ervan en werd er niets over gezegd. Pas direct na de oorlog ontstonden de problemen. Vreeken werd gezien als een NSB’er, al was dat strikt genomen niet helemaal juist. Door zijn lidmaatschap van de Arbeidsdienst mocht hij tien jaar niet stemmen en werd hij door ADO geschorst.

’Vlucht’ naar Frankrijk

Via een vriend mocht hij een proeftraining doen bij AS Monaco, dat in de tweede Franse divisie uitkwam. Hij speelde er als prof van 1946 tot 1949, om vervolgens nog zes seizoenen uit te komen in het groengeel van FC Nantes, eveneens in de tweede Franse divisie. Hoogtepunt in zijn carrière was de beroemde Watersnoodramp van 1953 in Parijs, ten behoeve van de Nederlandse slachtoffers in Zeeland. Vreeken kwam uit in een team met voornamelijk andere in Frankrijk spelende Nederlanders (vanaf 1950 groeide dat aantal gestaag) en won met 2-1 van het Franse nationale elftal. Na zijn carrière keerde Vreeken in de jaren zestig even terug in Nederland, maar ging al snel weer terug naar Frankrijk. Teveel mensen beschouwden hem in Nederland namelijk nog steeds als een landverrader. Vreeken overleed in het plaatsje Chatillon Coligny op 28 februari 2013, 90 jaar oud en ietwat verbitterd.

Faas Wilkes, Internazionale Milan (1949)

Faas (Servaas) Wilkes (Rotterdam, 23 oktober 1923) was misschien wel de Diego Maradona van zijn tijd. Niet qua lichaamsbouw – Wilkes was veel atletischer en langer – maar wel qua speelstijl. Sierlijk passeerde hij de ene tegenstander na de andere, waarbij zijn afronding fenomenaal was. Zijn aantal van 35 goals in 38 interlands was voor Dennis Bergkamp en Patrick Kluivert nooit te achterhalen geweest als Wilkes niet bijna zes jaar (1949 tot 1955, 28 interlands lang) vanwege zijn profstatus was uitgesloten van het Nederlands elftal. En als hij niet vanwege de oorlog pas als 22-jarige zijn debuut had kunnen gemaakt. Wilkes voetbalde bij Xerxes en verdiende zijn geld als verhuizer. Net na de oorlog bood het Maastrichtse MVV Faas en zijn broer Leen (keeper bij Xerxes) twee Bedford-trucks als ze in het zuiden kwamen voetballen. De KNVB zat er weer bovenop en dreigde met een schorsing van een jaar. De broers bleven in Rotterdam.

Superster in Milaan en Valencia

Pas drie jaar later vertrekt Wilkes. Naar Italië, naar Internazionale Milan. De Italiaanse competitie trok vanaf eind jaren veertig zo ongeveer elke Deen, Zweed en Argentijn aan die een beetje kon voetballen en daar paste Wilkes qua talent zeker tussen. Italië was ook echt een land voor de elegante, knappe, zwartgekuifde Wilkes. Voor 70 duizend tekengeld en een jaarsalaris van 30 duizend scoorde Wilkes 47 goals in 95 competitiewedstrijden, in drie succesvolle seizoenen. Kampioen werd hij overigens niet, dat werd hij trouwens nooit in zijn imposante carrière. Na een matig jaar bij AC Torino maakte Wilkes in 1953 de overstap naar de Spaanse competitie, die elk jaar sterker werd. Valencia was veel minder dan Real Madrid of Barcelona, maar eindigde wel altijd in de subtop. Dribbelkoning Wilkes beleefde ook hier weer geweldige jaren en maakte 38 goals in 62 wedstrijden. In die tijd waren de drie grote buitenlandse voetballers in Spanje Alfredo di Stefano (Real Madrid), Luis Kubala (Barcelona) én Faas Wilkes. Daarna keerde hij terug naar Nederland, naar VVV. Daar voetbalde Wilkes twee seizoenen, vervolgens weer een seizoen in Spanje bij Levante. Met drie seizoenen Fortuna ’54 neemt hij afscheid van de eredivisie. De rasvoetballer is dan al bijna 39 jaar, maar voetbalt vervolgens nog twee seizoenen in de Tweede Divisie. Wilkes overlijdt aan een hartaanval, in augustus 2006.