Gezondheidsrisico’s sportvelden met kunstgras

Sportvelden met kunstgras worden vanaf 2001 door de KNVB op Nederlandse voetbalvelden toegestaan. Het kunstgras van vóór die tijd, was geen toonbeeld van pracht. Wat nu voor het oog niet onderdoet voor een sportveld met natuurlijk gras, was ooit een groene harde mat. Wie daarop uitgleed, verbrandde lelijk zijn huid. Die eerste generatie kunstgrasvelden werd nog gemaakt zonder vullaag, bij de tweede generatie was er slechts sprake van een zandvulling. Inmiddels is een vulling van rubbergranulaat tussen de groene plastic sprieten de standaard, een trend die echter niet alleen voor positieve krantenkoppen zorgt. Want onomstreden zijn die moderne sportvelden allerminst. De rubberkorrels (rubbergranulaat) die worden gebruikt in vele kunstgrasvelden, bevatten immers voor een deel kankerverwekkende bestanddelen. Hoe hoog is het risico op kanker bij spelen op sportvelden met kunstgras?

Inhoud

• De voordelen van kunstgras
• Waarom wordt rubbergranulaat ingestrooid op kunstgras?
• Groene toekomst voor gebruikte autobanden?
• Is voetballen op kunstgras veilig?
• Amy Griffin: "relatief veel keepers lijden aan leukemie"
• EU-richtlijn PAK-bevattende weekmakers in autobanden

De voordelen van kunstgras

Steeds meer Nederlandse voetbalvelden worden vanaf pakweg 2000 met kunstgras uitgerust. Dat heeft vele voordelen:

• modern kunstgras is goedkoop in onderhoud en het hele jaar door te bespelen;
• bovendien beschermt de elastische ondergrond onze ligamenten (bindweefselbanden) en gewrichten.

Het voetbal van de toekomst wordt op kunstgras gespeeld

Evenals de FIFA en veel voetbalclubs waren ook onderzoekers ervan overtuigd dat het voetbal van de toekomst op kunstgras zou worden gespeeld. Kunstgrasvelden zijn immers uitermate geschikt om wereldwijd uniforme standaards te garanderen, bijvoorbeeld in gebieden die onderhevig zijn aan grote klimaatschommelingen.

Waarom wordt rubbergranulaat ingestrooid op kunstgras?

Op sportvelden met kunstgras maakt men gebruik van instrooimaterialen. Tegenwoordig worden daarvoor rubberkorrels gebruikt. Of er al dan niet rubbergranulaat is gebruikt, kunnen sporters goed zien omdat de zwarte of gekleurde korrel tussen de grashalmen doorgaans goed zichtbaar zijn. Alleen valt met het blote oog nagenoeg niet te zien van welk soort rubber de korrels zijn vervaardigd. De rubberkorrels bezorgen kunstgras eigenschappen die vergelijkbaar zijn met natuurlijk gras: de bal rolt niet te snel, ballen stuiten niet te hoog op. Daarnaast leent zich het kunstgras na instrooien beter voor slidings. Om die reden strooit men een laag korrels van rubbergranulaat tussen de grasvezels. Doorgaans worden deze korrels gemaakt van gerecycleerde autobanden. Wereldwijd worden er jaarlijks ongeveer twaalf miljoen ton rubberkorrels geproduceerd, anders gezegd ongeveer 1,6 miljoen oude banden. Per vierkante meter speelvlak is 5 tot 15 kg rubbergranulaat nodig als elastische laag. Aanvankelijk bezat kunstgras geen beste reputatie omdat de destijds niet gecoate korrels van rubbergranulaat het kunstgras bij zonlicht te zeer verwarmden en onaangenaam roken. Maar later zijn speciale lakken ontwikkeld die dat moeten voorkomen.

Groene toekomst voor gebruikte autobanden?

Kunstgras ziet er uit als echt gras. Het werd dus al snel duidelijk dat kunstgras een belangrijke rol kan spelen bij de recycling van gebruikte autobanden. Maar zoals gezegd, het zwarte vermalen bandenrubber genoot in voetbalkringen aanvankelijk een slechte reputatie. Want bij zonlicht stinkt bandenrubber erg onaangenaam en bovendien warmt het erg op. Dat leidde tot hoge temperaturen op het veld, en daardoor tot een grotere lichamelijke belasting van spelers. Onderzoekers ontwikkelden daarom speciale coatings die goed hechtten op het oppervlak van rubberkorrels. Die coatings worden enerzijds gekenmerkt door een hoge mate van flexibiliteit en bieden anderzijds toch voldoende hardheid. Het beschermt tegen UV en zonlicht. Op die manier staat afgedankte autobanden dus niets meer een tweede carrière op het voetbalveld in de weg. Of toch?

Is voetballen op kunstgras veilig?

Rubber korrels kunnen schadelijke stoffen bevatten. De meeste granulaten worden geproduceerd uit gebruikte autobanden, die op hun beurt weer weekmakers bevatten. Deze weekmakers (oliën) bevatten zogenaamde polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's), waarvan sommige kankerverwekkend zijn. Sporters kunnen deze stoffen absorberen hetzij via de luchtwegen, hetzij via de huid. De kleinste deeltjes die ingeademd kunnen worden, raken als fijnstof in de bloedbaan. En via de huid kunnen de stoffen in het lichaam raken als zich een open wond manifesteert na een gevaarlijke actie van een tegenstander, een sliding of een val. De schadelijke effecten van rubbergranulaat op de gezondheid zijn echter volgens de KNVB praktisch te verwaarlozen.

RIVM gaf groen licht

Onderzoek door het RIVM toont aan dat voetballen op kunstgrasvelden die zijn ingestrooid met rubbergranulaat, geen onverantwoord gezondheidsrisico met zich meebrengt. Een publicatie van die strekking verscheen 20 december 2016. In rubbergranulaat komen weliswaar verschillende stoffen voor die de gezondheid in beginsel kunnen schaden, maar die komen maar in zeer lage doses vrij. Volgens het RIVM zitten bedoelde stoffen immers min of meer in de korrels ‘opgesloten’.

Ook buitenlandse onderzoeken hebben aangetoond dat kunstgras met rubbergranulaten uit vermalen autobanden geen extra risico’s voor de gezondheid oplevert, veroorzaakt door fijnstof of PAK’s. De hoeveelheid kwalijke stoffen die een speler tijdens het sporten op kunstgras met rubbergranulaten zou opnemen, blijft immers ruim onder de maximale waarden die de WHO aangeeft. Wel zouden de verontreinigende stoffen in het milieu kunnen geraken, als ze door regenwater of irrigatiesystemen worden uitgespoeld.

Amy Griffin: "relatief veel keepers lijden aan leukemie"

De Amerikaanse voetbalcoach Amy Griffin was een van de eersten die zich afvroeg of er een verband bestond tussen sporten op rubbergranulaat en het krijgen van kanker. Haar vermoedens waren niet gebaseerd op onderzoek, maar berustten op persoonlijke waarneming van haar als coach. Ze was ervan overtuigd dat de zwarte rubberkorrels te maken hadden met de kanker van twee speelsters uit haar team. Ze ging op onderzoek uit en constateerde dat relatief veel voetbalkeepers aan leukemie lijden. Vooral keepers komen voortdurend in contact met de korrels.

EU-richtlijn PAK-bevattende weekmakers in autobanden

Sinds 1 januari 2010 geldt er EU-breed een grenswaarde (EU-richtlijn nr. 1907/2006) voor kankerverwekkende PAK-bevattende weekmakers in autobanden. Daaruit wordt ook het granulaat voor kunstgrasvelden samengesteld. Overschrijden geproduceerde autobanden deze grenswaarden, dan mogen ze niet meer in het verkeer worden gebruikt. Strikt genomen zouden ze dus ook niet meer in de vorm van rubberkorrels op onze kunstgrasvelden mogen belanden.