Hoe werken voetbalhersenen en zijn ze te ontwikkelen?

Topvoetballers blijken intelligente voetbalhersenen te hebben. Bepaalde hersenfuncties zijn bij hen sterk ontwikkeld. Zij kunnen het gedrag van medevoetballers goed interpreteren, weten zich snel aan te passen aan veranderende situaties, hebben een uitstekende beheersing van bewegingen en kunnen hun strategie vlug bepalen. Bij voetballers in het algemeen blijken deze hersenfuncties goed ontwikkeld te zijn. Geniale voetballers als Messi en Ronaldo zullen in aanleg al sterk ontwikkelde voetbalfuncties hebben. Door training hebben ze deze verder ontwikkeld.

Voetbalhersenen

Voetbalhersenen hebben te maken met hersengebieden, de verbindingen ertussen en hersenstofjes die alle zodanig samenwerken dat situaties tijdens het voerballen snel zijn te overzien, bewegingen en emotie goed onder controle worden gehouden en snel kan worden gehandeld. Het zijn de zogenaamde executieve (uitvoerende) hersenfuncties die zich vooral in het voorste gedeelte van de hersenen (prefrontale cortex) bevinden.

Belangrijke executieve hersenfuncties die voor voetballers van belang zijn:¹

Reactiesnelheid
Afremmen van bewegingen
Concentratie
Visueel-ruimtelijke geheugen
Creativiteit
Flexibiliteit
Vooruitzien

Onderzoek naar executieve hersenfuncties bij voetballers

Een Zweeds onderzoek van 2012² vergeleek zowel 31 manlijke als 26 vrouwelijke voetballers uit de hoogste divisie met voetballers uit lagere divisies (17 mannen en 11 vrouwen). Ook werden ze vergeleken met voetballers die weinig wedstrijden hadden gespeeld. Tussen leeftijd en opleiding was weinig verschil. De resultaten lieten zien dat de voetballers uit de hoogste divisie op functies als creativiteit, reactie en flexibiliteit beter scoorden dan die uit de lagere. Beide groepen scoorden weer beter dan de groep die weinig wedstrijden hadden gespeeld. In een vervolgonderzoek kon worden vastgesteld dat hoe sterker de onderzochte functies waren ontwikkeld, des te meer goals ze scoorden en assists ze gaven.

Een Nederlands onderzoek, gepubliceerd in 2014³, testte 84 hooggetalenteerde voetballers met een gemiddelde leeftijd van 11-12 jaar. Deze groep werd vergeleken met minder getalenteerde spelers. Het bleek dat de getalenteerden vooral goed reageerden op een test waar het afremmen van bewegingen werd gemeten en op een test die alertheid mat.

Door de uitzonderlijke voetbaltalenten van Messi en Ronaldo zullen hun executieve hersenfuncties sterk ontwikkeld zijn. “Ze doorzien situaties heel snel, kunnen hun bewegingen afremmen en weer versnellen, zien wat er voor- en achter hen gebeurt ('ze hebben ogen in hun rug'), reageren snel en accuraat op nieuwe situaties, weten waar de bal komt en wat ze van medespelers en tegenstanders kunnen verwachten.”

In 2014 werd Ronaldo gevraagd om aan een test deel te nemen waarin enkele executieve functies werden gemeten. Een onderdeel van de test testte zijn visueel ruimtelijke gevoel en reactie. Hem werd gevraagd om voor het doel te gaan staan. Iemand nam een corner. Direct nadat de corner werd genomen ging het licht uit en was het pikdonker. De vraag was of Ronaldo in het donker kon aanvoelen waar de bal was en kon scoren. In tegenstelling tot anderen lukte het hem om op het juiste moment de bal te raken en in het doel te krijgen.⁴

Zijn executieve hersenfuncties bij geniale voetballers aangeboren?

In hoeverre een bijzondere aanleg van executieve functies een noodzakelijke voorwaarde is om een voetbaltalent te worden is moeilijk aantoonbaar. Tweelingstudies laten wel zien dat vooral eeneiige tweelingen dezelfde mogelijkheden hebben. Voorbeelden hiervan zijn de Nederlandse internationals van weleer: de gebroeders Ronald en Frank de Boer en Willy en Rene van de Kerkhof.

Aanleg
Over het algemeen houdt men ten aanzien van aanleg en omgeving (training) gemiddeld de 50-50%-verhouding aan.⁵ Hersengebieden en verbindingen hiertussen, die nodig zijn om de executieve functies goed te laten functioneren, zullen in aanleg bij geniale voetballers als Messi en Ronaldo waarschijnlijk al sterk aanwezig zijn.

Training
Door training zullen Messi's en Ronaldo's hersengebieden met executieve functies en verbindingen zich nog sterker hebben ontwikkeld. Verbindingen tussen de hersengebieden (aan de voorkant), waar o.a. plannen en afremmen zetelt, met het motorisch hersensysteem (meer in het midden) zorgen ervoor dat dit hersengebied hun benen en voeten in beweging zet en zo nodig afremt. In dit hersengebied wordt de opdracht gegeven hun benen en voeten onnavolgbare bewegingen te laten maken.

Als Messi en Ronaldo de behendigheid van hun benen en voeten niet blijven ontwikkelen en oefenen dan zouden ze nooit het niveau kunnen halen en behouden van wat ze nu hebben. Wat namelijk niet gebruikt of geoefend wordt gaat in functioneren achteruit. Training is dan ook belangrijk. Door een stimulerende omgeving werden zowel Messi als Ronaldo al op jonge leeftijd door ouders en vriendjes gemotiveerd voor voetbal. Veel werd met leeftijdgenoten gevoetbald. Hierdoor kregen de al in aanleg aanwezige sterke executieve functies alle mogelijkheid om zich al op jonge leeftijd verder te ontwikkelen. Andere minder begenadigde voetballers hebben ongetwijfeld ook veel met de bal op jonge leeftijd gespeeld en hebben hun executieve functies sterker gemaakt, maar kunnen blijkbaar toch niet het niveau van Messi en Ronaldo bereiken. Toch een kwestie van aanleg?

Voetbalhersenen en doorzettingsvermogen

Niet alleen aanleg en training zullen helpen om een goed voetbaltalent te worden. Ook is doorzettingsvermogen nodig. Hieronder wordt verstaan: krachtig vasthouden aan een bepaald idee en/of actie, ondanks kritiek of tegenstand.⁶ Ook Messi en Ronaldo hebben momenten dat het minder goed gaat. De kritiek van supporters en vooral pers is dan niet mals. Maar ze hebben het vermogen om met deze kritiek om te gaan en door te zetten..

Messi, in 2014, na een matig seizoen: "Ik heb veel kritiek te slikken gekregen, maar dat heeft me alleen maar sterker gemaakt, ik heb het echter overleefd en nu wil ik gewoon spelen zoals altijd."⁷

Ronaldo, na een paar mindere wedstrijden: "Ik ben de kritiek zat, daar schieten we helemaal niets mee op", en “Ik werd geboren om de beste te zijn. Zo ben ik nu eenmaal en daar wil ik niets aan veranderen", bijt hij van zich af in de Spaanse spotkrant El Mundo Deportivo.⁸

Jongeren met voetbaltalent zullen dan ook met kritiek moeten leren omgaan en zich niet verliezen in verlokkingen als te veel uitgaan en drank. Kritiek en verlokkingen zullen onder controle moeten worden gehouden. Deze controle (afremming) is ook een belangrijke executieve functie die ook deel uitmaakt van goed ontwikkelde voetbalhersenen. Goede voorbeelden en deskundige begeleiding kunnen bij het ontwikkelen van doorzettingsvermogen een belangrijke rol spelen. Voor vele voetbaltalentjes zijn geniale voetballers een idool. Als voorbeeld kunnen ze helpen hen te laten zien dat doorzettingsvermogen en zelfdiscipline op voetbalgebied nodig is om verder te komen.

We zien dat bijvoorbeeld bij voetballer Justin Kluivert, die vader Patrick als groot voorbeeld had en van jongs af aan met voetbal werd grootgebracht. Ook Justin zag het doorzettingsvermogen van pa en hoe pa leerde om te gaan met kritiek.

Kunnen hersenfuncties bij jonge voetballers ontwikkeld worden?

Omdat de hersenfuncties zo’n belangrijke rol spelen, raden de Zweedse onderzoekers voetbalscouts aan om in de toekomst in de jeugd niet enkel te screenen op fysiek en techniek maar ook het voetbalbrein te meten. Met behulp van virtual reality wordt onderzoek gedaan naar jeugdige voetballers om te kijken of hun hersenfuncties op tactisch gebied sterker gemaakt kunnen worden. Via een bril worden virtuele situaties getoond waar de jeugdige speler kan zien hoe hij in een bepaalde voetbalsituatie succesvol kan handelen. Mogelijk worden voetbalhersenen dan sterker ontwikkeld. Oefening en training worden in deze opvatting als belangrijke ontwikkelingsfactoren gezien. Er wordt door jonge spelers van voetbalclubs als AZ sinds 2015 al mee geoefend.

Slot

Bij Messi en Ronaldo zijn bepaalde hersenfuncties die voor voetbal van belang zijn zodanig ontwikkeld dat ze boven andere voetballers uitsteken. Behalve in aanleg gegeven en door training ontwikkelde executieve hersenfuncties, zijn ook doorzettingsvermogen en zelfdiscipline van belang om voetbaltalent verder te ontwikkelen. Met idolen als goede voorbeelden en door deskundige begeleiding kan succes worden geboekt. Virtual reality wordt ingezet om hersenfuncties van jonge talentjes, vooral op tactisch gebied, verder te ontwikkelen.