Sport als passie, tot hoever?

Sporten kan op verschillende wijzen worden beoefend: als vrije tijds sport of professionele sport. Sommige vrije tijdssporters leggen hun prestatiedoelen zo hoog dat het de professionele sport benadert. Sport is voor hen passie geworden. Maar passie kan zover gaan dat het iets ongezonds krijgt: men kan er niet meer zonder. In hersenen en lichaam zijn dan stofjes actief die hen dwingen om te sporten. Sportverslaving en zelfs sportverdwazing kunnen het gevolg zijn. Inzicht in hoever je gaat met passie voor sport en wat de gevolgen kunnen zijn is van belang om gezond te sporten en relaties goed te houden. Dat geldt zowel voor vrijetijds als professionele sporters.

Wat is sport?

Sport wordt wel omschreven als een fysiek spel (bijvoorbeeld voetbal) of denkspel (bijvoorbeeld schaken) dat op reglementaire wijze al dan niet in competitieverband gespeeld kan worden. Sport is meestal een activiteit waarbij gebruik wordt gemaakt van kracht, snelheid, behendigheid en denkvermogen. Sport kan zowel op professionele als op vrijetijdswijze worden beoefend. Fysiek sporten, wat in dit artikel centraal staat, heeft dan als doel om steeds beter, sneller of krachtiger te worden. Het wordt wel onderscheiden van bewegen. Bewegen heeft als doel op een ontspannen wijze actief te zijn. Het doel is niet om steeds sneller te willen zijn maar om in beweging te zijn. Het verschil is echter niet altijd even duidelijk aan te geven.

Wat is passie?

De Canadese passieonderzoeker Vallerand omschrijft passie als een zelf gedefinieerde activiteit, een groot verlangen naar iets waaraan veel tijd en energie wordt besteed en waarbij ook frustratie en tegenslag (lijden)voorkomt (1). Je overwint tegenslagen om je doel te bereiken.

Wanneer wordt sport passie?

Als er veel tijd en energie wordt besteed aan een bepaalde sport waar men sterk voor gemotiveerd is.

Ik ben Merel, 12 jaar. Vanaf mijn 6e doe ik aan kunstrijden. Momenteel train ik 14 uur per week. Door hard en goed te trainen ben ik dit seizoen tijdens de Open Nederlandse kampioenschappen 5e geworden. Ik ga nog meer trainen, mijn doel is de Olympische Sprelen. (2)

Ook tegenslagen moeten worden overwonnen.

De Nederlandse wielrenner Robert Gesink heeft vele successen geboekt. De laatste jaren zit het hem echter niet mee: Hartritmestoornissen en stress spelen hem parten. Desondanks blijft hij trainen voor grote wedstrijden.

Hoe werkt het brein bij gepassioneerde sporters?

Gepassioneerd sporten geeft prettige gevoelens. Deze gevoelens ontstaan in het emotiegebied van onze hersenen met als centrum de amygdala. De gevoelens zorgen ervoor dat het hersenstofje dopamine wordt aangemaakt. Dat stofje zorgt voor plezierige gevoelens die worden versterkt doordat het hersengebied van de nucleus accumbens (het pleziergebied) actief wordt. Als daarbij komt dat we gespitst zijn op het leveren van een prestatie dan wordt ook het hormoonstofje adrenaline actief. Dopamine en adrenaline zorgen ervoor dat we iets graag doen en daardoor actiever en energieker zijn. (3).

Daarnaast verhoogt sporten de zuurstoftoevoer naar het brein; waardoor ons brein op den duur meer en grotere bloedvaten tot zijn beschikking krijgt. Hersenen met grotere bloedvaten worden beter van zuurstof (nodig voor energieproductie) voorzien. Door goed werkende hersenen denken we beter en wordt ons geheugen versterkt. Onderzoek bij ouderen toont de invloed bewegen op het brein aan. Na drie maanden dagelijks 30 minuten wandelen is een duidelijke toename van de bloedstroom naar de hippocampus, een belangrijk hersengebied voor het geheugen, zichtbaar. (4)

Is passie voor sport gezond?

Passie geeft zin aan het leven, er is een doel dat nagestreefd wordt zoals het nastreven van een betere prestatie Daarvoor hoef je niet aan topsport te doen. Het doel kan ook zijn om in conditie te blijven.(5) Gemotiveerd bezig zijn met je sport houdt in dat je goed nadenkt over hoe je traint en eet.
Sporten als hardlopen, krachttraining maar ook yoga houden niet alleen het lichaam fit maar zorgen er ook voor dat hersenen sneller schakelen. (6) Stress kan ook beter onder controle worden gehouden. Onderzoek met muizen laat zien dat muizen die weinig beweging kregen erg gestrest waren in tegenstelling tot muizen die veel bewegingsmogelijkheden kregen. (7)
Er zijn echter ook talrijke sporters, zowel vrije tijd sporters als professionals die met hun passie te ver gaan, zoals we in de volgende vraag zullen zien.

Wat zijn de gevaren bij passie voor sport?

Passie kan doorslaan. Er is dan sprake van obsessief compulsief gedrag (dwangmatige denken en handelen). Dat zien we bij sporters, zowel vrijetijds als professionals, die dag in dag uit zichzelf dwingen om vele uren te trainen. Ze moeten trainen, ze hebben geen rem. Hierbij speelt het stofje endorfine een belangrijke rol. Dit stofje wordt aangemaakt als je regelmatig aan duursport doet zoals hardlopen of wielrennen. Het lichaam maakt al na een minuut of twaalf het stofje aan. Endorfine zorgt ervoor dat je geen pijn ervaart tijdens de inspanning en zelfs in een flow of roes komt. Je kunt een mengeling van vreugde, plezier, optimisme, trots, een algeheel gevoel van welzijn ervaren. Het verschijnsel wordt '‘runners high’ genoemd. Het prettige gevoel werkt verslavend: je wilt het steeds weer en ook meer. Dat kan leiden tot problemen op sociaal gebied: je bent zo met zijn sport bezig dat relaties er niet meer toe doen. Er is dan sprake van sportverslaving. (8)

Michiel (44) moest hardlopen: iedere dag –na zijn werk- urenlang. Hij zei verjaardagen af. Voor zijn vrouw en kinderen had hij nauwelijks tijd. Hij had het gevoel: “Ik moet het doen”

Waartoe kan sportverslaving leiden?

Sportverslaving kan, behalve tot problemen met relaties, ook leiden tot overtraining en sportverdwazing. Overtraining komt voor bij sporters die teveel trainen. Men wil ten koste van alles een goede prestatie neerzetten. De planning van een goede dosering is weg. Doelen die je graag wilde nastreven worden niet bereikt. Het lichaam weigert om die prestatie neer te zetten die men graag wil. Men wordt ook blessuregevoeliger. Bij sportverdwazing ontstaat er een ongezonde levenssituatie:

De vroegere wielrenster Leontien van Moorsel gaf in een interview aan dat het bij haar het geval was.

“Ik was zo fanatiek dat ik mijn gewicht wilde terugbrengen om nog beter te kunnen fietsen. Het gevolg was dat ik last kreeg van anorexia en mezelf aan het 'kapotfietsen' was”.

Na een lange dip kwam ze langzaam weer terug in de sport en behoorde sindsdien tot de beste wielrensters ter wereld. (9)

Sportverdwazing heeft ook te maken met het innemen van stimulerende middelen die een ongezonde werking op de sporter kan hebben. We zien dat vele topsporters gebruik maken van dit middel. De zevenvoudige tourwinnaar Lance Armstrong bekende dat hij zowel epo als bloeddoping gebruikte. Het dopingmiddel EPO maakt het bloed dikker, wat kan leiden tot een verhoogd risico van klontering. Die klonten verhinderen bloed naar het weefsel te stromen, zodat cellen geen zuurstof krijgen en afsterven, waardoor een orgaan wordt beschadigd. Wanneer dat orgaan je hart is of je hersenen, kan dat bijzonder gevaarlijk zijn en mogelijk resulteren in een hartaanval of een hersenbloeding. (10) Ook het gebruik van grote hoeveelheden anabole steroïden dat we o.a. zien bij bodybuilders, voor de spieropbouw, brengt gevaren met zich mee. De lever kan ernstige schade kan oplopen.

Waardoor kan te gepassioneerd sporten leiden tot controleverlies over het functioneren?

Tijdens de Italiaanse marathon del Santo kan de Keniaan Eliud Magat niet meer op zijn benen staan. Hij zwalkt over de weg en moet regelmatig steun zoeken bij een dranghek. Een medewerker van de EHBO loopt met hem mee, maar een meefietsende officieel staat niet toe dat hij wordt geholpen. Op een gegeven moment gaat Magut onderuit en is niet meer in staat om op te staan. Pas dan wordt hij per ambulance afgevoerd.

In 1984 tijdens de Olympische Spelen in los Angeles overkwam de Zwitserse marathonloopster Andersen hetzelfde. Ze was de controle over haar motoriek volledig kwijt. Voor 70000 muisstille toeschouwers kwam ze zwalkend over de eindstreep.
Het zijn twee voorbeelden vanuit de marathonwereld, maar ook bij andere, vooral duursporten, komen dergelijke situaties voor.

De oorzaak kan zijn dat er veel zuurstof is verbruikt en te weinig nieuwe wordt aangevoerd. Ook kan er te weinig glucose zijn. Vaak een kwestie van te weinig op tijd eten (hongerslag). De verbranding van glucose om energie te krijgen, vindt dan niet plaats. Het gevolg is dat hersengebieden onvoldoende functioneren en spieren onwillig worden. Zo werkt het hersengebied waar de controle plaatsvindt over wat je doet en hoe je het doet, onvoldoende. Het is het gebied dat zich aan de voorkant van de hersenen bevindt(de prefrontale cortex). Ook het geheugen valt deels weg: men is de kluts kwijt. Controle over de motoriek is er nog nauwelijks.

“ Bepaalde dingen kan ik me gewoon niet meer herinneren", zei Andersen haar historische finish. "Of ik water had gedronken bijvoorbeeld. Ik dacht dat ik me tot kort voor het einde van de marathon goed voelde. De laatste 400 meter bleven maar duren. Ik dacht dat ik er al was, maar de finishlijn werd steeds verder gelegd. Ik heb mezelf later teruggezien op televisie, wat geen prettig beeld was. Maar ik ben blij dat ze me de race lieten uitlopen”.

Dit zijn voorbeelden van professionele sporters. Ook bij te fanatieke en te weinig getrainde amateursporters kunnen deze verschijnselen zich voordoen.

“Ik fietste met een paar vrienden in Oostenrijk over een paar bergen, niet eens zo hoog. Op een gegeven moment kreeg ik het steeds moeilijker: het ademen werd moeilijker, ik werd duizelig en begon te zwalken van de ene naar de andere kant van de weg. Gelukkig zagen mijn vrienden het, zelf was ik me er niet van bewust”.(man van 47 jaar)

Voor explosieve sporten, zoals sprinten verspringen, werpen, gewichtheffen, e.d., geldt dat het niet zo belangrijk is dat de longen veel zuurstof op nemen of dat hun bloed veel zuurstof vervoert. De benodigde energie wordt vrijwel geheel geleverd door de aanwezige voorraad energie. Dit kan echter maar kort worden volgehouden. (11)

Onderzoek van het Medisch Centrum Alkmaar (MCA) onder 60 000 deelnemers van een halve marathon laat zien dat 1 op de
15 000 deelnemers aan een marathon kans loopt op een ernstig hartprobleem zoals een hartinfarct. (12)

Samenvatting

Sporten kan een passie zijn. Op zich is dat gezond. Hersenen gaan beter functioneren en ook het lichaam blijft in conditie. Maar passie voor sport kan ook tot sportverslaving, overtraining en sportverdwazing leiden. Dan krijgt passie voor sport iets ongezonds. Relaties kunnen erdoor stuk gaan. Ongezonde passie zien we zowel bij vrijetijds- als professionele sporters.