Jim Thorpe: Het tragische eind van een legende

Koning Gustaaf V van Zweden noemde hem ‘de grootste atleet ter wereld’, terwijl hij hem kroonde tot Olympisch kampioen. Sportverslaggevers vonden hem unaniem ‘de beste sportman van de eerste halve eeuw’ tijdens een door de Associated Press georganiseerde verkiezing in 1950. Zijn deels Indiaanse afkomst had hem de naam Wa Tho Huck gegeven; ‘Lichtend Pad’ en na zijn Olympische titels in 1912 leek zijn toekomst daadwerkelijk schitterend, maar al enkele maanden later werden zijn titels van hem afgenomen. Eerherstel kwam te laat. Jim Thorpe eindigde ziek en blut op 64-jarige leeftijd.

De Legende

De Spelen van Stockholm 1912 waren niet alleen opmerkelijk omdat er een record aantal landen aan mee deed (28) en door het hoge niveau van de wedstrijden, maar ook werd er voor het eerst elektronisch de tijd gemeten, ontwikkeld door Zweedse technicus R. Carlstedt, en het was het debuut van de moderne vijfkamp. De moderne vijfkamp was een idee van Baron Pierre de Coubertin, vader van de moderne Olympische Spelen. Het was gebaseerd op het vroegere Griekse evenement uit de Oudheid.

De vijfkamp

De vijfkamp bestond in 1912 uit:

• verspringen
• speerwerpen
• 200 m
• discuswerpen
• 1500 m

Met de vijfkamp kwam ook de introductie van de meest indrukwekkende atleet ooit; Amerikaan Jim Thorpe. Hij won met ruime voorsprong bijna elk onderdeel waar hij aan deelnam. Pikant detail is dat Avery Brundage een van zijn tegenstanders was. Als I.O.C. voorzitter werkte hij later iedereen tegen die pleitte om eerherstel voor Thorpe.

De tienkamp

Al sinds de jaren 1880 was de tienkamp een onderdeel van Amerikaanse atletiekwedstrijden, maar op de Olympische Spelen was het vrij nieuw. Een eerdere versie was onderdeel geweest van het Olympische programma in 1904 in St. Louis. De nieuwe Olympische tienkamp verschilde van de Amerikaanse versie. Het bestond uit:

• 100 m
• Verspringen
• Kogelstoten
• Hoogspringen
• 400 m
• 110 m horden
• Discuswerpen
• Polsstokhoogspringen
• Speerwerpen
• 1500 m

Omdat er zoveel deelnemers waren (21), duurde het tienkamp drie dagen. De Zweed Hugo Wieslander was in 1912 de wereldrecordhouder van de tienkamp met 7244 punten. Thorpe versloeg hem in een rechtstreeks duel met een nieuw wereldrecord van 8412 punten. Dit wereld- en Olympisch record zou bijna twintig jaar blijven staan. In elk onderdeel van de tienkamp was Thorpe steeds in de top vier geëindigd.

Gestolen schoenen

Naast de vijfkamp en de tienkamp, nam Thorpe ook nog deel aan het individuele hoogspringen en het verspringen. Bij het hoogspringen eindigde hij op de vierde plaats met 1m87 terwijl hij met het verspringen zevende werd dankzij een resultaat van 6m89. Alles bij elkaar heeft hij zeventien onderdelen van de Olympische Spelen afgewerkt. Van de vijftien onderdelen van de vijf- en de tienkamp heeft Thorpe er samen acht gewonnen. Op de dag dat hij de vijfkamp won, had hij zich ook gekwalificeerd voor de finale van het hoogspringen én deelgenomen aan het verspringen. Dit allemaal was nog wonderbaarlijker gezien het feit dat iemand zijn schoenen had gestolen, net voordat hij moest starten. Gelukkig vond hij enkele schoenen in een prullenbak waarmee hij alsnog zijn medailles kon winnen. Op de foto’s van 1912 staat hij om die reden met twee verschillende schoenen en extra sokken aan, omdat een schoen te groot was.

Eerbetoon

Zweedse koning Gustaaf V was zo onder indruk van de prestaties van Thorpe, dat hij hem zijn borstbeeld schonk, eerder noemde hij hem tijdens de prijsuitreiking de grootste atleet ter wereld waarop Thorpe zeer ontroerd slechts ‘Dank u, koning!’ kon uitbrengen. Volgens sommige historici zou deze uitwisseling van woorden echter nooit hebben plaatsgevonden. Kranten uit 1912 hebben er nooit over bericht. De eerste keer dat een krant er ooit over schreef, was in 1948.

Russische tsaar Nicolaas II stuurde Thorpe een Vikingschip als kunstwerk. De Amerikanen eerden hem met een parade waarbij hij als een held werd binnengehaald. President Taft noemde hem de ‘waardevolste type van de Amerikaanse burgers’. Aan alle lof kwam echter snel een einde.

De val

Ruim een half jaar later, in januari 1913, schreef Roy Johnson in de ‘Worchester Telegraph’, dat Jim Thorpe de amateurregels zou hebben overtreden. In die tijd moest een atleet letterlijk een ‘echte amateur’ zijn, wat betekende dat atleten geen cent mochten verdienen. Zelfs giften in natura ontvangen was uit den boze. Thorpe bleek als honkballer te hebben gespeeld bij de ‘Rocky Mount and Fayetteville’ club en verdiende daarmee twee dollar per wedstrijd. Dat maakte hem volgens de regels uit die tijd een professioneel. Er ontstond een groot schandaal. Thorpe moest al zijn prijzen inleveren en zijn titels werden van hem afgenomen. De Amerikaanse Atletiek Unie (A.A.U.) sloot hem uit van amateurwedstrijden, nadat hij toegaf dat hij in 1909 een paar dollar had verdiend met honkbalwedstrijden in de North Carolina League. Thorpe probeerde zich te verdedigen. Hij schreef:

‘Ik was maar een gewone Indiaanse jongen, die niet wist hoe de olympische regels precies in elkaar staken. Van andere jongens weet ik dat zij precies hetzelfde hebben gedaan als ik, maar die gebruikten een andere naam. Ik hoop, dat de A.A.U. niet te hard zal oordelen over mij.’

Het hielp echter niet. Geen enkele sportbond steunde Thorpe. Uit de manier waarop hij werd verwijderd als winnaar en uitgesloten van toekomstige wedstrijden, blijkt dat discriminatie jegens Indianen de doorslag had gegeven voor de diskwalificatie van Thorpe.
De Zweed Hugo Wieslander en de Noor Ferdinand Bie waren als tweede geëindigd in de tien- en de vijfkamp. Men wilde nu dat zij de gouden medailles voor die wedstrijden zouden accepteren. Dat weigerden zij uit respect voor Thorpe. Uiteindelijk werden zij gedwongen Olympisch kampioenen, maar accepteerden die titels zelf nooit echt.

Overleven

Jim Thorpe intussen moest zich over het schandaal heen zetten en zijn brood zien te verdienen. Hij tekende in 1913 een contract bij de ‘New York Giants’ als honkballer. Vervolgens speelde hij tot 1919 bij de ‘Cinnatie Reds’. Ook blonk hij uit in andere sporten. Van 1915 tot 1929 speelde hij in het Amerikaanse Footballteam. Begin jaren dertig begon de grote depressie na de Beurskrach. Thorpe overleefde met tientallen baantjes. De dertiger jaren brachten echter ook een leuk eerbetoon. Voor de opening van de Zomerspelen in Los Angeles mocht Thorpe zitten naast vice-president Charles Curtis die zelf ook van Indiaanse afkomst was. Hollywood gaf Thorpe kleine bijrollen, vaak als een Indiaanse stamhoofd in Westerns. Ook hield hij lezingen en in 1945 begon hij te werken voor de koopvaardij.

Gezinsleven

In 1913 trouwde Thorpe met zijn liefde uit Carlisle, Iva Miller. Ze kochten vier jaar later in Yale (Oklahoma) een huis dat nu bekend staat als het ‘Jim Thorpe House’. Tot 1923 woonden zij daar en kregen vier kinderen waarvan er één stierf als twee-jarige. In 1925 eindigde dit huwelijk omdat Miller een scheiding aanvroeg met als reden dat Thorpe haar had verlaten.

In 1926 trouwde Thorpe met Freeda V. Kirkpatrick. Zij was de manager van een baseball team waarvoor hij toen speelde. Samen kregen zij vier kinderen. Na vijftien jaar eindigde ook dit huwelijk in 1941. Uiteindelijk trouwde Thorpe met Patricia Gladys Askew in 1945. Zijn hele verdere leven bleef zij bij hem.

Het heldere begin

Toen Thorpe op 22 mei 1887 werd geboren als James Francis in Bellemont (Oklahoma), had niemand kunnen vermoeden wat hij allemaal zou bereiken – en verliezen. De verhalen over zijn afkomst en eerste jaren lopen nogal uiteen. Volgens sommige bronnen was hij in een Indiaans reservaat geboren en gedoopt als Jacobus Franciscus Thorpe in een katholieke kerk. Er is echter nooit een geboortecertificaat gevonden om hier uitsluitsel over te geven. Thorpe zelf zei eens volgens een artikel in ‘The Shawnee News-Star’ in 1949 dat hij op 28 mei 1888 was geboren, in het zuiden van de kleine gemeenschap Bellemont bij de oever van de North Fork River. Inmiddels bestaat Bellemont niet meer.

Vader Hiram Thorpe had zelf een Ierse vader en een Indiaanse moeder (Sac and Fox stam). Moeder Charlotte Vieux had een Franse vader en ook een Indiaanse moeder (Potawatomi stam). Thorpe werd opgevoed als een Sac and Fox met zijn Indiaanse naam Wa Tho Huck, ‘Lichtend Pad’. Deze naam werd voor hem gekozen volgens de traditie dat iets wat tijdens de geboorte plaatsvindt, de naam van de nieuw geborene bepaalt. Het licht dat de weg verhelderde naar de hut waar hij werd geboren, werd zijn naam. Zijn ouders waren echter katholiek en dat bleef Thorpe ook tijdens zijn volwassen leven.

De eerste tragedies

Samen met zijn tweelingbroer Charlie was Thorpe gelukkig, tot Charlie stierf aan een longontsteking toen zij negen waren. Thorpe werd uiteindelijk naar een kostschool gestuurd omdat hij steeds weg begon te lopen van school. De situatie werd erger toen zijn moeder twee jaar later stierf in haar kraambed. Thorpe kreeg een depressie. Na fikse ruzies met zijn vader liep hij weg om te werken op een ranch voor paarden. Pas in 1904, als zestien-jarige keerde hij terug naar huis en begon aan een opleiding aan de ‘Carlisle Indian Industrial School’ in Pennsylvania. Daar werd zijn atletisch talent ontdekt. Glenn Scobey ‘Pop’ Warner werd zijn eerste coach. Warner was een van de belangrijkste trainers in de beginjaren van het Amerikaanse football. Maar weer werd het geluk verstoord door een tragedie. De vader van Thorpe raakte gewond tijdens de jacht. Hij stierf aan gangreen (koudvuur). Thorpe stopte enkele jaren met school om weer te werken op boerderijen.

De stap naar een atletische carrière

Terug op school in Carlisle begon Thorpe serieus aan zijn atletische carrière. Het was inmiddels 1907. Op de renbaan liep hij langs de hoogspringers en dacht ‘dat kan ik ook’. Nog met zijn gewone kleding aan waagde hij een sprong en versloeg daarmee iedereen. (hij zou over de 1m75 hebben gesprongen) In andere sporten blonk hij ook uit, zoals baseball en lacrosse. Zelfs met het ballroom dansen versloeg hij zijn tegenstanders. In 1911 werd Thorpe een nationale beroemdheid toen hij alle punten voor zijn football team scoorde en zij Harvard versloegen. Ook in 1912 won Carlisle vooral dankzij Thorpe. Dwight Eisenhower, Amerikaanse president van 1953 tot 1961 speelde in 1912 tegen Thorpe. Tijdens een rede in 1961 herinnerde hij zich:

‘Hier en daar zijn er mensen met de hoogste gaven. Mijn herinnering gaat terug naar Jim Thorpe. Hij trainde nooit in zijn leven, en hij kon alles beter dan elke andere football speler die ik ooit zag.’

Van nationale sportheld naar Olympisch kampioen

Zowel in 1911 als in 1912 kreeg Thorpe eerbetoon in de vorm van All-American honors. Football bleef zijn favoriete sport. Op de hardloopbaan en in het veld nam hij zelden deel aan wedstrijden, al werden juist die sporten later zijn grootste triomfen. In de lente van 1912 begon hij pas te trainen voor de Olympische Spelen van Stockholm. Eerst hield hij zich alleen bezig met onderdelen als springen en hordelopen, later voegde hij daar o.a. discuswerpen en hoogspringen aan toe. De kwalificaties voor de Olympische Spelen hielden de Amerikanen in Celtic Park in New York. Dankzij zijn all-round prestaties kreeg Thorpe een plaats in het Olympisch team naar Zweden. In korte tijd ontving hij veel eer en grote roem om dat vervolgens binnen enkele maanden te verliezen in het opgeblazen schandaal rondom zijn amateurstatus.

Eerherstel

Auteur Robert W. Wheeler onderzocht de zaak Thorpe en schreef in zijn boek ‘Jim Thorpe, world’s greatest athlete’ dat klachten over uitslagen van de wedstrijden in Stockholm binnen dertig dagen moesten worden ingediend. Toen Thorpe werd beroofd van zijn titels was deze termijn allang overschreden en eigenlijk had men volgens de regels zijn Olympische medailles nooit mogen wegnemen. Sindsdien is vaak geprobeerd om eerherstel te krijgen voor Thorpe. Vooral zijn dochter heeft voor hem gestreden. Pas op 13 oktober 1982 lukte dit toen I.O.C. voorzitter Juan Samaranch hiervoor zijn steun gaf. Op 19 januari 1983 werden replica’s van Thorpe ’s gouden medailles door Samaranch aan zijn kinderen gegeven. De oorspronkelijke waren jaren eerder gestolen.

Het einde

Jim Thorpe heeft zijn eerherstel nooit mogen meemaken. In 1950 bleek hij kanker te hebben aan zijn lip, maar had geen geld voor de behandeling. Hij hoopte dat een filmmaatschappij uitkomst zou bieden, omdat hij in 1931 voor 1500 dollar de rechten had verkocht voor een film over zijn leven. Jaren later nam M.G.M. echter de rechten over van die film en daarmee vervielen alle bestaande rechten van Thorpe, volgens de kleine lettertjes in het contract. Thorpe was nog adviseur geweest voor deze film die in 1951 werd gemaakt. Toekomstige Oscarwinnaar Burt Lancaster speelde Thorpe. Michael Curtiz (bekend van o.a. Cassablanca) regisseerde de film die de titel ‘Jim Thorpe – All American’ kreeg. Inmiddels was Thorpe van ellende aan de drank geraakt. Dat maakte het moeilijker voor hem om te werken. Tot zijn zijn laatste beroepen behoorde uitsmijter. Op 28 maart 1953 stierf een van de grootste atleten van ons tijdperk aan een hartaanval.

Geharrewar om het lijk

Zelfs na zijn dood, was er van alles te doen om Jim Thorpe. Zijn lijk was opgebaard in Fairview Cemetery in Shawnee (Oklahoma) bij zijn geboorteplaats. Inwoners probeerden geld te verzamelen voor een permanente monument en passende begraafplaats in Athletic Park. Geld was hiervoor namelijk geweigerd door de overheid. Intussen regelde de derde echtgenote van Thorpe, Patricia Gladys Askew, dat de politie zijn lichaam tijdens de begrafenisdienst in beslag nam en naar het noordoosten van Pennsylvania bracht. Ze ‘stal’ het lijk van haar echtgenoot, omdat ze hoorde dat de kleine gemeenten Mauch Chunk en East Mauch Chunk samen één nieuwe stad wilden worden en zochten naar manieren om geld binnen te krijgen. Askew stelde voor dat hun nieuwe naam dan ‘Jim Thorpe’ moest worden, compleet met een monument om Thorpe te eren. Volgens een van de zonen van Thorpe, Jack, deed Askew dat om financiële redenen. De nieuwe stad accepteerde het aanbod, kocht het lijk van Thorpe, plaatste het in een tombe, richtte een monument op en twee standbeelden van Thorpe in actie als atleet. Ieder jaar is er een speciale dag in de stad dat geheel in het teken staat van het leven van Jim Thorpe, zelfs al is hij zelf nooit in dat gebied geweest.

De inwoners van Shawnee waren intussen teleurgesteld dat zij de man niet mochten eren die zelf ook Shawnee als zijn geboorteplaats had beschouwd. Ter zijner ere noemden zij hun football veld naar hem. Zoon Jack Thorpe intussen klaagde de stad Jim Thorpe aan in juni 2010, om zijn vader alsnog te kunnen laten begraven in het reservaat in Oklahoma, naast de graven van overige familieleden. Volgens hem was de overeenkomst tussen Askew en de stad Jim Thorpe gemaakt tegen de wensen van andere familieleden in. Op 22 februari 2011 stierf Jack Thorpe. Andere familieleden zijn echter doorgegaan met deze zaak. Belangrijke reden die zij noemen is de wet volgens welke alles wat van Indianen is afgepakt door onder meer musea, terug moet worden gegeven aan de familieleden of de stam van de overledenen en daarom willen zij dat de rechtbank de stad Jim Thorpe een museum verklaart. Op die manier mogen zij hun vaders overblijfselen meenemen naar zijn geboorteplaats. Advocaat van de stad Jim Thorpe zegt dat dit argument op losse schroeven staat, omdat al eeuwenlang de wensen van familieleden en echtgenoten voor gaan aan die van de wensen van een stam of bevolkingsgroep, en aangezien de laatste echtgenote van Thorpe samen met drie van zijn dochters besloot waar hij zou worden begraven, mogen de overblijfselen van Thorpe niet worden verplaatst. In juni 2015 is deze zaak nog steeds niet opgelost en vecht men het nog uit in de Amerikaanse rechtbanken.

Nagedachtenis aan Jim Thorpe

De plaats Jim Thorpe telt ongeveer 5000 inwoners. Het wordt ook wel het ‘Zwitserland van Amerika’ genoemd omdat deze pittoreske plaats tussen de bergen ligt. Dichtbij is een monument opgericht aan Thorpe met het citaat van koning Gustaaf V: ‘You, sir, are the greatest athlete in the world’. In 1963 kreeg de atleet Thorpe een plaats in de ‘Pro Football Hall of Fame’, daar staat een enorm beeld van hem. President Nixon verklaarde in 1973 dat voortaan 16 april ‘Jim Thorpe Day’ is. Er is sinds 1986 ook een Jim Thorpe Award voor college football evenals een Thorpe Cup voor atletiekwedstrijden. Op 3 februari 1998 werd een postzegel uitgebracht van 32 ct waar Jim Thorpe op staat, behorende bij de serie ‘Celebrate the Century’.