Jaap Eden, schaatser en (baan)wielrenner

Jaap Eden is wellicht de meest veelzijdige sporter uit de Nederlandse geschiedenis. Wereldkampioen in twee verschillende sporten. Een zomer- en een wintersport (wielrennen en schaatsen). Niet voor niets werd de jaarlijkse Nederlandse sportprijzen voor sportman en sportvrouw van het jaar naar hem vernoemd.

Personalia

• Geboren: 19 oktober 1873 te Groningen
• Overleden: 2 februari 1925 (51 jaar)
• Sport: schaatsen, wielrennen en baanwielrennen
• Bijnaam: De Groningse Beer

Prijzen als wielrenner

• Nederlands kampioen: 1893, 1894
• Wereldkampioen 10 km: 1894

Prijzen als baanwielrenner

• Wereldkampioen sprint amateurs: 1895

Prijzen als schaatser

• Wereldkampioen allround: 1893, 1895, 1896

Trivia

• Wereldrecordhouder wielrennen 1000 meter
• Wereldrecordhouder schaatsen 1500 meter (1893, 1895-1898)
• Wereldrecordhouder schaatsen 5000 meter (1894-1911)
• Wereldrecordhouder schaatsen 10000 meter (1894-1900)
• Lijstaanvoerder Adelskalender (1894-1900)

Biografie

Jaap Eden was één brok natuurtalent op sportgebied. Als zeventienjarige nam hij al deel aan de officieuze wereldkampioenschappen allround op het Museumplein in Amsterdam. Op de halve mijl werd hij derde en op de hele Engelse mijl werd hij ondanks een val vierde. Hij was een fenomeen op schaatsen en won maar liefst drie van de eerste vier wereldkampioenschappen schaatsen tussen 1893 en 1896 georganiseerd door de Internationale Schaats Unie (ISU). Elke keer overklaste hij zijn tegenstander door drie of soms alle vier de afstanden te winnen. En passant verbeterde hij regelmatig een wereldrecord. Niet verwonderlijk dat hij zes jaar lang de Adelskalender (de wereldranglijst aller tijden gebaseerd op totaalscore van persoonlijke records op de 500, 1500, 5000 en 10.000 meter) aanvoerde.

Opvallend genoeg won hij nooit de Europese titel. Maar Jaap zat daar allerminst mee, dat interesseerde hem weinig. Zo gaat het verhaal dat hij in leidende positie afzag van de laatste afstand (de 10 kilometer). Zo verspeelde hij een bijna zekere Europese titel. Hij bleef liever op zijn hotelkamer om wat tijd door te brengen met een leuke schoonmaakster. Jaap Eden was dol op vrouwen. Verder was hij vooral geïnteresseerd in geld verdienen met sport. Hij was een "broodsporter”. Dat moest ook wel, want een beroep had Jaap niet en zijn overmatig drankgebruik moest wel bekostigd worden. Toen Eden in de gaten kreeg dat hij met wielrennen ook een centje kon verdienen, ging hij in de zomermaanden fietsen en niet zonder succes. Naast twee Nederlandse titels vestigde hij ook een wereldrecord op de fiets en pakte twee wereldtitels.

Wereldkampioen in twee totaal verschillende disciplines (een zomer- en een wintersport); hoe veelzijdig kun je zijn? Echter, na 1896 ging het bergafwaarts met Jaap Eden. De 23-jarige sportheld vertrok naar de Verenigde Staten om zijn bekendheid in klinkende munt om te zetten. Het werd geen succes, mede door de roekeloze levensstijl van Jaap Eden. Zijn prestaties werden minder en in 1903 keerde hij terug naar Europa; maar ook daar liep zijn comeback uit op een mislukking. Jaap Eden raakte steeds verder in de problemen. Zijn prestaties werden minder, zijn inkomsten ook en steeds minder mensen hadden interesse in hem. Het multi-talent van weleer stierf al op 51-jarige leeftijd, arm en eenzaam.

Hij stond in 2014 op de derde plaats in het boek Top 100 van de Nederlandse Sport, met daarin de grootste Nederlandse sporters ooit, achter Fanny Blankers-Koen (nr 1) en Johan Cruijff (nr 2)

Lees verder

• Palmares en erelijst Ard Schenk
• Geschiedenis van de Adelskalender mannen (vanaf 1893)