Geschiedenis van de Adelskalender mannen (vanaf 1893)

In het schaatsen is er een wereldranglijst aller tijden. Hierbij wordt op basis van de persoonlijke records van een schaatser op de vier afstanden van de vierkamp een puntentotaal berekend. Degene met het laagste puntentotaal (in feite de snelste omgerekende totaaltijd) voert de wereldranglijst aan. In het schaatsen wordt die ranglijst de Adelskalender genoemd. In het mannenschaatsen bestaat de Adelskalender vanaf 1893 op basis van de grote vierkamp. Bij de dames officieel vanaf 1982 op basis van de kleine vierkamp, maar officieus vanaf 1931.

Geschiedenis van de Adelskalender

Puntentelling wereldkampioenschappen allround mannen

In de zomer 1892 werd de Internationale Schaats Unie (ISU) opgericht op initiatief van de Nederlander Pim Mulier. In Amsterdam op het Museumplein waren er in de jaren 1889 tot en met 1891 drie officieuze wereldkampioenschappen allround schaatsen gehouden. Destijds verreden op "Engelse" afstanden zoals 0,5 mijl, 1 mijl, 2 mijl en 5 mijl. Na de oprichting van de ISU kreeg de grote vierkamp bij de mannen de vorm zoals we die nog kennen. Dat wil zeggen 500 meter, 5000 meter, 1500 meter en 10.000 meter.

In de eerste jaren (1893-1907) kon iemand alleen wereldkampioen worden als hij minimaal drie van de vier afstanden had gewonnen. Dat leidde er toe dat vijf van de vijftien kampioenschappen onbeslist waren. Geen enkele schaatser won meer dan twee afstanden. Tussen 1908 en 1925 werd er een regel toegevoegd. Als niemand meer dan twee afstanden had gewonnen, werd degene met de minste strafpunten wereldkampioen (eerste op een afstand is één strafpunt, tweede op een afstand is twee strafpunten, enzovoorts). Op de kampioenschappen van 1926 en 1927 werd de regel met de strafpunten vervangen door de percentage-regel. Als geen van de deelnemers drie of vier afstanden had gewonnen, werden de gereden tijden vergeleken met het wereldrecord. Degene met het laagste percentage werd wereldkampioen.

Na twee jaar werd de percentageregel geschrapt en vervangen door de puntentelling zoals we die nu nog kennen (tot 1987 gold overigens nog steeds dat drie afstanden winnen volstond). De puntentelling over de vierkamp werd teruggerekend tot de 500 meter. Oftewel de tijd in seconden over de afstand werd gedeeld door het aantal 500 meters die erin zaten. Kortom de tijd van de 500 meter werd gedeeld door één, 1000 meter door twee, 1500 meter door drie, 3000 meter door zes, 5000 meter door tien en de 10.000 meter door twintig. Alles afgerond op duizendsten van een punt en vervolgens werden de vier afstanden opgeteld. De wereldkampioen was degene met het laagste puntentotaal.

Ontstaan van de Adelskalender

Door de gehanteerde puntentelling op het wereldkampioenschappen allround vanaf 1928 werd in Noorwegen het idee geboren om een wereldranglijst aller tijden samen te stellen. Hier werden de persoonlijke records van de schaatsers ook omgerekend naar de grote vierkamp bij de mannen (500 meter, 5000 meter, 1500 meter, 10.000 meter). Hierdoor konden de schaatsers met elkaar vergeleken worden met hun persoonlijke records. De Noren noemde deze lijst "Adelskalenderen", letterlijk vertaald adelboek. Echter, in Nederland werd echter de term "Adelskalender" gangbaar.

De bedenkers van de Adelskalender gingen terug de geschiedenis in, om te achterhalen wie de allereerste lijstaanvoerder bij de mannen was geweest. Met redelijke zekerheid werd aangetoond dat de Zweedse broers Ericson de eerste twee schaatsers waren geweest die de grote vierkamp hadden voltooid. Rudolf had dit iets beter gedaan dan zijn broer Frithjof. Vanaf 8 januari 1893 was Rudolf Ericson de eerste leider op de Adelskalender. In 2015 waren er nog 37 andere schaatsers uit 7 verschillende landen, die de prestigieuze lijst ook hebben aangevoerd. Sinds 6 maart 2009 voert de Amerikaan Shani Davis de lijst aan.

Kritiek op de Adelskalender

Door de ontwikkelingen in de schaatssport is de term wereldranglijst aller tijden, wellicht niet helemaal op zijn plaats. Immers, toppers van lang geleden, zoals Eric Heiden, Ard Schenk of nog langer geleden (bijvoorbeeld Oscar Mathisen en Jaap Eden) komen niet meer voor bij de eerste honderd op de Adelskalender. Terwijl niemand zal ontkennen dat deze mannen de schaatssport mede groot hebben gemaakt en zeker bij de grootste schaatsers aller tijden behoren. Echter, door ontwikkelingen zoals aerodynamische pakken, kunstijs in plaats van natuurijs, binnenbanen in plaats van buitenbanen en klapschaatsen zijn de tijden elk decennium aanzienlijk verbeterd. Om nog maar te zwijgen over betere trainingsmethodes en voeding.

Daarom is het wellicht beter om anders naar de Adelskalender te kijken. Niet zo zeer naar de foto (de ranglijst op dit moment). Als wel naar de film (de ontwikkeling van de ranglijst). Als je kijkt wie er allemaal bovenaan hebben gestaan op een bepaald moment en de lengte van deze periode zegt dat wellicht meer over deze schaatser. Bovendien kun je wel generatiegenoten goed met elkaar vergelijken (wie is beter?) omdat die onder gelijke omstandigheden hebben gereden. Zo heeft Kees Verkerk een totaal van 168.033 punten op de Adelskalender, terwijl zijn concurrent en generatiegenoot (en tevens vriend) Ard Schenk 166.241 punten heeft. Schenk staat dus hoger op de Adelskalender dan Verkerk en kunnen we als betere schaatser aanduiden. Om Schenk te vergelijken met bijvoorbeeld Sven Kramer (145.099 punten op de Adelskalender) is NIET eerlijk. De tijden zijn immers onder totaal andere omstandigheden gereden.

Ranglijsten van de Adelskalender

De lijstaanvoerders van de Adelskalender chronologisch

In onderstaande tabel staan de chronologisch de lijstaanvoerders van de Adelskalender. De datum geeft aan wanneer een schaatser op de eerste plaats kwam van de wereldranglijst aller tijden.

Ranglijst aantal dagen lijstaanvoerder Adelskalender

In onderstaande tabel staan de vijftien schaatsers die het langste bovenaan de Adelskalender hebben gestaan. Bijgewerkt tot 21 november 2015.

Adelskalender sprint

In navolging van de Adelskalender allround (500 meter, 5000 meter, 1500 meter, 10.000 meter) is er ook een officieuze Adelskalender sprint gemaakt. Hierbij wordt er enkel gekeken naar de persoonlijke records van de schaatsers op de 500 meter en de 1000 meter. De kalender startte in de zomer van 1969, oftewel aan het begin van het seizoen waarin het eerste wereldkampioenschap sprint werd gehouden. Sinds 1970 staat namelijk het wereldkampioenschap sprint bij mannen en vrouwen jaarlijks op het programma. In onderstaande tabel staan chronologisch de lijstaanvoerders van de Adelskalender sprint. De datum geeft aan wanneer een schaatser op de eerste plaats kwam van de wereldranglijst sprint aller tijden.

Ranglijst aantal dagen lijstaanvoerder Adelskalender sprint

In onderstaande tabel staan de tien schaatsers die het langste bovenaan de Adelskalender sprint hebben gestaan. Bijgewerkt tot 21 november 2015.

Trivia over de Adelskalender

• Ard Schenk is de enige schaatser die aan de leiding heeft gestaan van zowel de Adelskalender allround als de Adelskalender sprint.
• Tussen 17 januari 1914 en 3 februari 1917 stond Oscar Mathisen aan de leiding van de Adelskalender allround, terwijl hij op alle afstanden het wereldrecord in handen had.
• Igor Zjelezovski is recordhouder met zes wereldtitels sprint bij de mannen, maar heeft nooit aan de leiding gestaan van de Adelskalender sprint.
• Hoewel Eric Heiden algemeen wordt beschouwd als de meest complete schaatser ooit, heeft hij nooit aan de leiding gestaan van de Adelskalender sprint. Ondanks zijn vijf gouden medailles op de Olympische Spelen van 1980 en zijn vier wereldtitels sprint en drie weredltitels allround ten spijt.

Lees verder

• Jaap Eden, schaatser en (baan)wielrenner
• Palmares en erelijst Ard Schenk