Schaatsers: helm noodzaak?!

Schaatsen is een sport waarbij in verhouding tot andere sporten veel blessures voorkomen. Een val op het achterhoofd kan hersenletsel veroorzaken. Hierdoor kan functieverlies ontstaan in o.a. denk- en concentratievermogen. Een helm zou hersenletsel kunnen verminderen. Toch wordt er door recreatieschaatsers, om verschillende redenen, nog weinig gebruik gemaakt van een helm. Recreatieve schaatsers rijden op verschillende niveaus. Als een snelle schaatser valt, dan kan hij een minder snelle schaatser in zijn val meenemen. Wordt deze van achteren aangereden dan is de kans groot dat hij achterover valt en met het hoofd hard tegen het ijs smakt.

Enkele feiten

Per 100.000 schaatsuren wordt de spoedeisende hulp 75 keer bezocht. Voor andere sporten ligt dat op 8,7 per 100.000 uur. (1) De helft van die bezoeken heeft te maken met botbreuken. Maar ook hoofd-/hersenletsel komt vaak voor. Op kunstijsbanen betreft het ongeveer 3400 schaatsongevallen per jaar. Hiervan worden per jaar 120 schaatsers met hersenletsel opgenomen in het ziekenhuis, 120 hebben een hersenschudding en 408 een hoofdwond. (2) Hersenletsel betreft vooral vallen op het achterhoofd.

Wat gebeurt er bij een harde val op het achterhoofd?
Tussen hersenen en schedel zit hersenvocht. Dat zorgt ervoor dat de hersenen niet tegen de schedel aankomen. De hoofdfunctie hiervan is schokdemping en bescherming van hersenen.

Als een schaatser nu hard op zijn achterhoofd valt dan wordt het hersenvocht weggedrukt en komen de hersenen hard tegen de achterkant van de schedel aan. Vervolgens vliegen de hersenen naar voren en drukken het hersenvocht daar weg waardoor de hersenen nu hard tegen de voorkant van de schedel botsen. De hersenen krijgen dus aan twee kanten een enorme dreun. Dit wordt contre coup genoemd. De gevolgen kunnen ernstig zijn want door de kracht van de botsing kunnen bloedvaten scheuren en verbindingsdraden (neuronen) tussen hersengebieden afbreken. Door kapotte bloedvaten kunnen bloedingen in de hersenen ontstaan en door kapotte verbindingsdraden communiceren hersengebieden niet meer met elkaar. Tevens komen er chemische hersenstofjes vrij in gebieden waar ze niet moeten zijn.

Flinke hersenschade kan zowel aan de achter- als aan de voorkant van de hersenen ontstaan. Maar niet alleen daar. Omdat hersenvocht zowel aan de achter- als voorkant wordt weggedrukt, gaat het naar de zijkanten en drukt op de hersengebieden die zich daar bevinden. Ook hier kan daardoor schade ontstaan. (3)

Wat zijn de gevolgen van de hersenbeschadigingen?

De achterkant van de hersenen is het gebied waarmee we zien. Via de ogen en verbindingen (neuronendraden) gaan prikkels naar de achterkant van de hersenen. Als de prikkels daar zijn aangekomen nemen we pas echt waar. Als je achter op je hoofd valt dan zie je vaak sterretjes. Dat komt omdat de verbindingen tussen ogen en de achterkant van de hersenen even gestoord zijn. In ernstige gevallen kan het tot verlies van het gezichtsvermogen leiden.

Als de voorkant van de hersenen wordt beschadigd dan ontstaan er problemen met het denkvermogen, geheugen en concentratie. Ook het onder controle houden van emoties wordt moeilijker (we worden bijv. gauw boos of agressief). Je persoonlijkheid kan zelfs anders worden. (3) Worden de zijkanten van de hersenen beschadigd dan kan dat leiden tot problemen met onder andere bewegen en spreken. Ernstige valpartijen kunnen ook tot schedelbreuken leiden. Als splinters of een deel van de schedel de hersenen binnendringen dan zijn de problemen nog groter.

Marieke Wijsman, bekende schaatsster van een aantal jaren geleden, kan erover meepraten. Tijdens haar actieve loopbaan werd ze tijdens een training van achteren aangereden door een schaatser. Zij viel met haar achterhoofd keihard op het ijs. Ze liep een schedelbasisfractuur had en had aan de linkerkant in het hoofd een ophoping van bloed en hersenvocht.

Wat te doen?

Een helm verkleint de kans op beschadigingen. De helm vangt als eerst de val op en een goede helm verspreidt de klap over de andere helmdelen. Een helm garandeert nog niet het voorkomen van eventuele beschadigingen maar brengt de kans aanzienlijk terug. Bij wintersporten zoals skiën en snowboarden heeft het verplicht stellen van de helm geleid tot een afname van het risico op hoofdletsel tot wel 60 procent. Een fietshelm die achter op een punt uitloopt is minder geschikt omdat deze punt de val in eerste instantie opvangt en de druk op het achterhoofd vergroot. Aan te bevelen is een helm die van achteren ronder is. Maar iedere helm is beter dan geen helm.

Discussie

Een helm blijkt belangrijk te zijn om hersenletsel te verminderen. Toch wordt er nog weinig met een helm gereden. Argumenten die worden genoemd zijn: het zo warm is, het zweet, het voelt niet goed, het valt wel mee…Argumenten die wielrenners ook aanvoerden voordat ze helmen gingen dragen. Nog niet duidelijk is welke helm nu geschikt is.