Johan Cruijff – uitspraken van een groot voetballer

Nederlands meest bekende voetballer Johan Cruijff, was niet alleen een begenadigd voetballer en niet alleen vakkundig voetbalcommentator, maar ook een mooie spreker. De snuif die Cruijff tussen zijn zinsdelen laat horen was een veel geïmiteerd onderdeel van zijn spreken en was een deel van de charme. Zijn Amsterdamse tongval en Nederlands met fouten droegen bij aan het plezier dat we hebben om de uitspraken van de meester. Johan Cruijff was een taalkunstenaar zijns ondanks. De grootmeester overleed op 24 maart 2016.

Hen en hun

Johan Cruijff, voetballer en coach, is in 1947 geboren in Amsterdam - Betondorp. Hij wordt wereldwijd erkend als een van de beste voetballers aller tijden. Cruijff is behalve een goede voetballer en gewaardeerde coach is een mooie spreker. Hij is een praktisch denker die de meest ingewikkelde zaken op een simpele manier kan verwoorden. Hij laat daarbij zijn Amsterdams zingen dat het een lust heeft. De meest voor de hand liggende zaken klinken uit de mond van Johan Cruijff en met zijn karakteristieke woordgebruik als een filosofische theorie. Hij krijgt er de goedgebekte journalisten mee stil.

De voetballer maakt veelvuldig taalfouten maar dat draagt alleen maar bij aan de charme van de uitspraken. Hij gooit het gebruik van hen en hun door elkaar, verhaspelt ken en kan, wie en die en wat en dat en hij maakt van sommige begrippen eigen woorden. Johan Cruijff is een taalkunstenaar zijns ondanks. Zijn meest beroemde uitspraak is wel: Elk nadeel heb zijn voordeel. Zijn wijze van spreken is een begrip geworden met een eigen naam: hij spreekt Cruijffiaans.

Factbook

Elk interview levert nieuwe uitspraken op die het noteren en citeren waard zijn. In januari 2014 geeft hij een interview aan de Spaanse krant El Pais. Daarin staan weer een paar opmerkelijke verhaspelingen. Hij geeft op zijn geheel eigen wijze ondermeer commentaar op de social media van tegenwoordig. Hij heeft er weinig mee op. Toppers zijn z’n verbasteringen van de begrippen Facebook en Twitter. Cruijff noemt het Factbook en Twister.

Enkele juweeltjes van uitspraken op z'n Cruijffiaans zijn:

• “Als ik thuiskom van een televisieanalyse, vraagt mijn vrouw: Wat heb je gezegd? Dan zeg ik: Al sla je me dood.”
• “Als ik zou willen dat je het begreep, had ik het wel beter uitgelegd.”
• “Als je één goal meer maakt dan de ander, dan win je.”
• “Als je niet ken winnen, moet je zorgen dat je niet verliest.”
• “Als je op balbezit speelt, hoef je niet te verdedigen, want er is maar één bal.”
• “Als je sneller wilt spelen kun je wel harder lopen maar in wezen bepaalt de bal de snelheid van het spel.”
• “Als je voor elke positie de beste speler kiest, heb je nog geen sterk elftal maar een team dat als los zand uiteen valt.”
• “Er is nu eenheid, iedereen doet in principe wat ik vraag. Het zijn namelijk geen Hollanders, die als je begint met ademhalen al zeggen: ja maar...”
• 1974 / Bron: Rob Mieremet / Anefo, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  “Er zijn in een wedstrijd drie minuten - en die natuurlijk onderverdeeld in momenten - waar het er op aankomt.”
• “Er zijn veel mensen die kunnen zeggen dat een voetbalploeg slecht speelt; er zijn weinig mensen die kunnen zeggen waarom ze slecht speelt en er zijn slechts een paar mensen die kunnen zeggen wat er moet gebeuren om ze beter te laten spelen.”
• “Ervaring. Dat heb je of dat heb je niet.”
• “Het behoort tot de wetten van het voetbal dat op succes vaak een grote teleurstelling volgt.”
• “Ik neem altijd zélf de beslissingen. Dus als ze bij Ajax tegen me zeggen: Je bent te oud, dan zeg ik: Dat beslis jij niet, dat beslis ik.”
• “Ik maak eigenlijk zelden fouten, want ik heb moeite me te vergissen.”
• “Ik spreek beter Spaans dan welke Nederlander dan ook, maar slechter Spaans dan welke Spanjaard dan ook.”
• “Je bent net zoveel waard als de tijd die je op TV komt.”
• “Je kunt beter ten onder gaan met je eigen visie dan met de visie van een ander.”
• “Je moet altijd zorgen dat je een doelpunt meer scoort als de tegenstander.”
• “Je moet een gat voor je laten vallen en er dan zelf inlopen.”
• “Je moet schieten, anders kun je niet scoren.”
• “Voetbal is een spel van fouten. Wie de minste fouten maakt wint.”
• “Voetballen is heel simpel, maar het moeilijkste wat er is, is simpel voetballen.”
• "Voor mij is terugspelen op de keeper namelijk geen balbezit."

Stijlfiguren

Cruijff ontmoet door zijn talent en carrière veel respect. Dat geldt ook voor zijn uitspraken. Met ontzag worden de citaten beschreven en zelfs bestudeerd. Het diepere inzicht krinkelt naar boven en als het er niet in zit, dan is het altijd nog iets omdat Cruijff het heeft gezegd. De humor zit in het vanzelfsprekende, filosofische en in de onzin van de uitspraken. Hij mengt plat en deftig Nederlands, husselt dialect met vaktermen en gebruikt veelvuldig woorden die in spreektaal niet zo vaak gebruikt worden. Tevens zijn z’n opmerkingen moeilijk te weerspreken, waarheden als koeien. Cruijff geeft er met zijn logische redeneringen een nieuwe dimensie aan. Wat bij een ander een dooddoener zou worden genoemd, wordt in het Cruijffiaans een profetie of een wijs oordeel.

Cruijff spreekt zoals hij vroeger voetbalde, met versnelling, versloming, eigen woorden, verbasteringen, creatief en soms geeft hij bestaande woorden een eigen inhoud, én ... hij is vaak niet te volgen. Hij roept zijn woorden op in een spraakwaterval en gebruikt daarbij veelvuldig een aantal stijlfiguren, zoals:

• paradox, tegenstellingen;
• tautologie, herhalingen;
• pleonasme, een eigenschap wordt ten overvloede nog eens gezegd, bijvoorbeeld een knipschaar en zitstoel;
• neologisme, een eigen woord: Cruijff: "een tussenhaakjesverschijnsel."

Lichaamstaal

Tot slot is daar nog de lichamstaal van de meester. Hij snuift op de juiste momenten, maakt grimassen, praat met zijn handen en gooit zijn hoofd achterover. Cruijffs lichaamstaal spreekt boekdelen, zijn woorden doen de rest.

Boeken

Er zijn verschillende boeken geschreven over Johan Cruijff en zelfs over zijn manier van spreken. Er zijn biografieën, boeken waarin Cruijff zijn spelinzicht uitlegt, gelardeerd met mooie uitspraken. Het allermooist zijn echter de boeken met citaten, zoals in 'Typisch Cruijffiaans' en 'Je moet schieten, anders kun je niet scoren.'

Un Momento Dado

Un Momento Dado is een Nederlandse documentaire uit 2004 over de periode dat Cruijff bij FC Barcelona speelde, geregisseerd door Ramón Gieling. De film laat zien welke enorme impact Cruijff heeft gehad op de club en op Catalonië: hij wordt er op handen gedragen.
'Un Momente Dado' is een al te letterlijke vertaling van 'op een gegeven moment' en is zijn top-Spaanstalige Cruijffiaanse uitdrukking.

Ziek

In oktober 2015 wordt bekend dat Cruijff aan longkanker lijdt. Volgens eigen zeggen zat hij al in 'reservetijd': in 1991 werd hij getroffen door een hartinfarct en onderging hij een hartoperatie. Sindsdien loopt hij in 'reservetijd.'
Jarenlang, ook toen hij bij Ajax en Barcelona voetbalde, rookte Cruijf dagelijks tachtig sigaretten, vier pakjes op een dag. In de jaren zeventig was hij daarin geen uitzondering. Vele topvoetballers rookten en in de kleedkamer hing een walm. Midden jaren zeventig ging hij sigaretten roken waar minder teer en nicotine in zat. Dat zou 'verstandig roken' zijn volgens de reclameslogan. Het sigarettenmerk liet hem zeggen: "Ik vind: als je rookt, moet je wel verstandig roken."

Na zijn hartinfarct - hij was nog maar 44 jaar - is Cruijff een anti-roker geworden. Als trainer bij Barcelona zat hij op de bank met een Chupa Chups lolly in de mond. Het merk voer er wel bij: de omzetten schoten omhoog.
De voormalig nummer 14 zette zich sindsdien in voor gezonder leven en meer bewegen.
Zijn uitspraken die met gezondheid te maken hebben zijn onvervalst Cruijffiaans.

• "Je krijgt maar één lichaam, daar moet je het de rest van je leven mee doen."
• "Je kan je maar beter goed voelen dan slecht."
• "Vaak heeft iets in het leven waarschijnlijk een noodzaak."

Lees verder

• Pangram - alle letters van het alfabet in één zin
• Twicht – het Twittergedicht
• Twittercolumn - een ultra kort verhaal in 140/ 280 tekens
• Woord van het jaar - verkiezing Onze Taal en Van Dale
• Moaiste Fryske Wurd – het mooiste Friese Woord