Gevaarlijk zwemmen – van kramp tot uitputting

Jaarlijks halen de Nederlandse reddingsbrigades talloze onfortuinlijke zwemmers uit zee. En vele anderen uit kanalen, rivieren en meren. Het betreft niet alleen zwemmers, maar ook zeilers, surfers en opvarenden van jachten die in de problemen komen. En... pootjebaders die om duistere redenen midden in een meer of rivier terechtkwamen. Door brandingsgolven raken onervaren zwemmers snel uitgeput. En kramp tijdens het zwemmen komt vaker voor dan men denkt. De invloed van (ijs)koud water is immens en wordt eveneens dikwijls onderschat.

Inhoud

• Waar zwemmers in zee op moeten letten
• Basisregels
• Over kramp, uitputting en verraderlijke stromingen
• Woeste branding en wilde golfslag – wat te doen
• Te koud water
• Hyperventilatie

Waar zwemmers in zee op moeten letten

Zwem nooit met een lege maag. Direct na de maaltijd en dus met een volle maag zwemmen is evenmin een goed idee. Dat geldt overigens in het algemeen voor alle sportactiviteiten, van joggen tot wielrennen en yoga. Wacht liever een uurtje, dat vermindert het risico op misselijkheid en kramp. Mijd een lage watertemperatuur. Bij een watertemperatuur van minder dan 10 ºC zult u binnen een kwartier als gevolg van afkoeling nauwelijks meer in staat zijn om te zwemmen.

Basisregels

De onderstaande opsommingen pretenderen geen volledigheid. Ze zijn ongetwijfeld aan te vullen met tal van andere tips aangaande zwemmen in zee. Waar het om gaat is bewustwording van de gevaren en er oog voor krijgen. De volgende adviezen kunnen nuttig zijn:

• Zwem niet alleen, maar altijd met z'n tweeën of in een groep(je).
• Zwem (ver) in zee liever niet met opblaasbare hulpmiddelen. U drijft dan sneller af, wordt met de stroom meegenomen, en u kunt dan niet meer terug.
• Probeer altijd evenwijdig aan de kust of het strand te zwemmen. Mijd diep water, laat dat aan de zeer ervaren zwemmers over. En zelfs zij moeten voorzichtig zijn.
• Respecteer de vlaggen en andere signalen van de strandwacht. Die waarschuwingstekens zijn er niet voor niets. Zoals de rode en gele vlag. Ze betekenen respectievelijk 'verboden om te baden' en 'gevaarlijk zwemwater'.
• Wie van duiken houdt, moet weten dat het water op de duikplaats minstens drie meter diep dient te zijn.
• Zwem niet als het water te koud is.
• Kies een herkenningspunt op het strand. Daaraan merkt u of u afdrijft. Zwem uit de kust niet met de stroom mee.

Over kramp, uitputting en verraderlijke stromingen

Uitputtingsverschijnselen en paniek gaan vaak hand in hand. Wie ooit is meegesleurd door de stroming, ongeacht of het de zee of een rivier betreft, weet dat waarschijnlijk uit eigen ervaring. Zwem in een rivier niet pal in de stroming terug, maar schuin stroomafwaarts de rivier over naar de oever. Zwem als het even kan naar een binnenbocht, waar de stroming het minst krachtig is.
Zandplaten uit de kust zijn berucht. Weet dat de stromingen, zoals muistromen, er sterk door bepaald worden, zowel bij eb als vloed. Bij eb kan de snelheid van het terugstromende water in de geulen wel tien kilometer per uur bedragen. U wordt dan onherroepelijk meegezogen naar zee, er valt nauwelijks tegenop te zwemmen.

Stroming
Stel dat u afdrijft door de stroming in zee of in een rivier. Raak niet in paniek, want u raakt er sneller door uitgeput en het heeft een zeer negatief effect op de ademhaling. Laat u aanvankelijk meevoeren door het water. Op zeker moment voelt u dat de stroming minder sterk wordt. Zwem dan zo snel mogelijk de geul over, evenwijdig aan de kust of oever. Zwem vervolgens terug.

Trek de aandacht
Spaar uw krachten door op de rug te drijven als u erg vermoeid raakt of als u zo uitgeput bent dat u niet meer zwemmend in één keer de kust of oever kunt bereiken. Steek een arm in de lucht om aandacht te trekken.

Kramp
Ga bij kramp op de rug drijven. Spits de tenen bij kramp in de bovenkant van het been en strek het been. Grijp bij kramp in de kuit, of in de achterkant van het dijbeen, de tenen vast en strek het been.

Geen paniek
Schiet iemand u te hulp? Klamp u nooit aan een andere zwemmer vast, maar laat u leiden. Nogmaals, raak niet in paniek, maar dat is natuurlijk altijd makkelijker gezegd dan gedaan.

Woeste branding en wilde golfslag – wat te doen

Zware golven putten zelfs de meest ervaren zwemmers uit. Een gulden regel is dan ook om een (sterke) branding te mijden. Dat geldt beslist voor onervaren zwemmers. Brekende golven dicht bij de kust kunnen zeer onstuimig zijn. Met name waar de zeebodem schuin oploopt ontstaan rollers waar een zwemmer verloren raakt in de schuimende watermassa. Spring, drijf of zwem tot u over de golftop heen bent. Of blijf waar u bent als u verder zeewaarts wilt zwemmen.

Brekende golven
Coördinatieproblemen ontstaan zodra u in de schuimende watermassa terechtkomt, dicht bij de kust. Het zijn brekende, kolkende golven die u meesleuren waarheen ze maar willen. Doorademen wordt dan moeilijk, u weet niet meer wat boven en beneden is. En in ondiep water is het risico groot dat u tegen de zeebodem wordt gedrukt.

Duiken
Golven zijn het krachtigst in de bovenlaag van de watermassa. Laat u er niet door meesleuren, maar duik onder de golf door: Een gulden regel is: hoe hoger de golf, hoe dieper u duikt. Klamp u als het moet even vast aan de zeebodem. Door de wervelingen in het water weet u wanneer het moment daar is. Ga daarna naar de oppervlakte. Doe bij de volgende golf hetzelfde.

Branding en muistroom
Gaat u door de branding naar het strand? Maak zwemmend zoveel mogelijk snelheid wanneer u de roller ziet naderen. Rust uit in de periode tussen de aanstormende rollers. Let ook op muistromen, dicht bij de kust. Dit zijn verraderlijke onderstromen die het zeewater met veel kracht naar open zee stuwen. Het heeft dan geen zin om tegen de muistroom in naar de kust te zwemmen. Zwem altijd parallel aan de kust, dus naar de zijkant van de stroming.

Bodysurfen
Verstram het lichaam als u door de golf wordt opgetild, leer de techniek van bodysurfen. Leg daarbij het hoofd in de nek, kin naar voren, de armen gestrekt. Maak aldus het lichaam, waarbij u op de buik ligt, zo stug als een surfplank.

Houvast
Bij een rotsachtige kust is het zaak om vlak achter een golf aan land te gaan. Anders riskeert u dat u tegen de rotsen wordt gesmeten. Zoek zo vlug mogelijk houvast aan een rots en klim omhoog zodra de golf zich terugtrekt. Aldus voorkomt u dat u bij de volgende golf terug wordt gesleurd in zee.

Te koud water

Aan de Nederlandse stranden is de temperatuur van het zeewater in de zomer gemiddeld 14-20 ºC. De gevaren van koud water worden vaak onderschat, ook bij bovengenoemde temperaturen. Het lichaam reageert zodanig dat u gaat hyperventileren, waarbij de bloeddruk stijgt en de hartslag drastisch versnelt. Het snelle warmteverlies kan door de warmteproductie van het lichaam zelf niet worden bijgebeend.

Hyperventilatie

Bovendien zal door hyperventilatie het koolzuurgehalte in het bloed dalen en dat kan weer kramp veroorzaken. Dan hebt u er in het koude water een probleem bij. Doordat de spieren en zenuwen te snel afkoelen, verzwakken de zwembewegingen, wordt coördineren moeilijker en kunt u zich minder goed concentreren. Bij een watertemperatuur van minder dan 10 ºC kunt u binnen tien minuten tot een kwartier niet meer zwemmen. Kies bij koud water eventueel voor een wetsuit om de bovengenoemde verschijnselen uit te stellen.

Lees verder

• Eerste hulp bij kramp
• Spiercontracties – zo werkt dat