Wedstrijdzeilen en wedstrijdboten, sensatie gegarandeerd!

Wedstrijdzeilen is een buitengewoon fascinerende sport. Vooral bij de grote zeilregatta's staan enorme belangen op het spel voor de schipper, de eigenaar en de ontwerper van de boot, iedereen ervaart tijdens de wedstrijd de spanning, is ons schip het snelst? Bij oceaanraces gaat het meestal ook om zeer geavanceerde en kostbare schepen die gesponsord worden door bekende namen uit het bedrijfsleven. Maar het hoeft niet altijd groot, ook in een kleine snelle boot kan men veel sensatie beleven!

Verschillende soorten wedstrijdboten

Voor we overgaan naar de zeezeilers kijken we eerst naar twee verschillende soorten wedstrijdboten voor op onze binnenwateren.

Kleinere wedstrijdboten

Er zijn veel kleine snelle wedstrijdboten zoals bijvoorbeeld de Laser, 470, Clipper of de hier afgebeelde Musto Skiff, een ongelooflijk snel klein scheepje met veel te veel zeil! Meer zeil dan boot en dat maakt het natuurlijk wel heel spectaculair, het bootje heeft een enorm acceleratievermogen bij het minste zuchtje wind en ook het gevoel dat je over de golven vliegt bij harde wind geeft een geweldige kick, geen bootje voor beginners! Ook de Clipper is een zeer snelle wedstrijdboot en is eigenlijk een verkleinde polyester uitvoering en afgeleide van de beroemde Flying Dutchman en wordt gezeild door twee man of vrouw. Het scheepje is ruim vijf meter lang en is net als de Musto Skiff zwaar overtuigd hetgeen betekent dat de boot naar verhouding tot zijn afmetingen veel te veel zeil voert. Grappig detail: de door de fabrikant opgegeven diepgang is slechts tien centimeter, je kunt je dus wel voorstellen dat er bij harde wind inderdaad zo ongeveer gevlogen wordt! We moeten dit bootje overigens niet verwarren met de grotere Clippers die zeewaardig zijn en die we verderop in dit artikel bespreken. Om de verwarring nog groter te maken: Clippers zijn ook grote vracht- of passagiers zeilboten met drie of vier masten die de zeeën bevoeren in de 19e eeuw.

Veel te veel zeil maakt het spannend

We kijken nu dus eerst naar de kleinste Clipper. Omdat het scheepje te veel zeil aan boord heeft is het razendsnel en daarom bij klassementwedstrijden vaak een van de eerste klasses die aan de startlijn verschijnen, nog voor de ook zeer snelle en meer bekende 470 klasse. Een Clipper heeft vele bijzondere eigenschappen die het onderscheidt van andere wedstrijdzeilboten.
Door de luchtkamers in de boot is het mogelijk geworden om de achterspiegel als open achterspiegel uit te voeren die er voor zorgt dat de boot -na het soms onvermijdelijke- omslaan al het binnengekomen water vrijwel direct loost door deze open achterzijde zodat men meteen door kan varen zonder eerst de boot te hoeven leeghozen. Aan de voorzijde is er een bergruimte voor de spinnaker waar dit grote zeil netjes opgevouwen ligt te wachten om indien nodig buitengewoon snel te kunnen worden bijgezet. Het fokkezeil is uitgevoerd als rolzeil zodat dit ook snel gereefd kan worden als de spinnaker wordt bijgezet op de voordewindse rakken. Nog een opvallend detail: de overloop van het grootzeil zit in het midden van de boot hetgeen de doelmatigheid aanzienlijk bevordert. Natuurlijk is het schip voorzien van een trapeze en die is hard nodig.

Alle stuurmanskunst nodig

Ook heel fraai is de zwaardkast constructie en de zwaardverstelmogelijkheid van deze boot, die kan nauwkeurig worden geregeld. Het is een scheepje dat vooral bij hogere windkracht spectaculair snel is, het planeert dan over het water en wordt dankzij het grote zeiloppervlak als het ware uit het water getild. De boot vraagt daarbij alle stuurmanskunst van de schipper, op een voordewinds rak waarbij de spinaker bijstaat en de fokkenist in de trapeze hangt heeft de boot namelijk de neiging om "uit het roer" te lopen en kan dan letterlijk over de kop slaan! Spectaculair om te zien wanneer dit een enkele keer gebeurt, de ravage aan boord nadat het schip zich weer heeft opgericht is dan vaak wel zo groot dat het moeite kost om op eigen kracht de haven te bereiken. Evenwel is het een buitengewone ervaring om in zo'n snelle boot als deze te varen, het levert gegarandeerd zeer sensationele momenten op!

Skûtsjes en Tjalken

Wedstrijdzeilen op een heel ander niveau is het varen met antieke zeilschepen waarvan het skûtsjesilen het meest bekend is. Het skûtsjesilen is in Friesland een jaarlijks terugkerend evenement wat altijd op veel belangstelling uit zowel binnen- als buitenland mag rekenen. Een bijzonder element in deze wedstrijden is dat veel Friese steden en dorpen hun eigen skûtsje hebben waardoor dus als het ware de steden en dorpen de strijd met elkaar aangaan. Er zijn veel beroemde en gevierde schippers zoals: o.a. Gerben van Manen, Ulbe Zwaga, Jeen Zwaga, Lodewijk Meeter, Siete Meeter, Tjitte Brouwer en Klaas van der Meulen. De skûtsjes zijn van origine oude zeil-vrachtschepen van tussen de 30 en 40 ton. Vanaf het midden van de 19e eeuw worden de hardzeilwedstrijden op de Friese meren voor het eerst georganiseerd door cafés en zeilverenigingen, door de cafés natuurlijk vanwege de extra omzet en door de zeilverenigingen vanwege de sport. En sport dat is het, er wordt fel gestreden om de zege en vooral bij het ronden van de boeien wordt er flink gescholden en geduwd, het lijkt wel alsof ze er allemaal tegelijk om heen willen en aanvaringen zijn eerder regel dan uitzondering waardoor er veel protesten tegen elkaar worden aangetekend bij de wedstrijdleiding.

Zeker als het hard waait tijdens zo'n wedstrijd is het flink aanpoten aan boord om het schip tot uiterste prestaties te bewegen waarbij zelfs een enkele keer een boot omslaat en daar moet je toch wel iets voor doen gezien het gewicht en de afmetingen van het schip! Deze traditionele wedstrijd leeft enorm in Friesland en aan het eind van de dag als de race is afgelopen wordt altijd uitbundig feest gevierd waarbij de winnende schipper en zijn bemanning als helden worden vereerd.

Vrachtschepen op de Zuiderzee

Skûtsjes en ook Tjalken zijn zogenaamde platbodemschepen die oorspronkelijk allemaal zijn gebouwd als vrachtschip voor de binnenvaart op kanalen, meren, de Waddenzee en de voormalige Zuiderzee, nu het IJsselmeer. Meestal voeren deze schepen op ondiepe wateren dus de diepgang mocht niet te groot zijn om vastlopen te voorkomen. Door de bodem van het schip relatief vlak te houden en aan beide zijden een beweegbaar zwaard aan te brengen ontstond een schip dat heel veelzijdig toegepast kon worden. Dit scheepstype werd eeuwen geleden al voor het eerst gebouwd uit hout. In de 19e eeuw begon men dit scheepstype ook uit staal te vervaardigen en daarbij nam de omvang flink toe en daarmee ook het laadvermogen. Van het oorspronkelijke scheepstype gebouwd van hout is er geen één bewaard gebleven, van de ijzeren of stalen boten varen er nog wel heel wat rond, meestal als charterschip op het IJsselmeer of de Waddenzee. Met de term tjalk wordt soms ook een hele groep van soorten schepen bedoeld. Waarom sommige schepen wel en andere niet tot deze groep gerekend worden is evenwel niet duidelijk.

Het skûtsje wordt ook wel Friese tjalk genoemd maar dit is niet correct. En om het ingewikkeld te maken: zij behoort wel tot de grote familie van tjalken maar het is toch een afwijkend scheepstype. Het woord skûtsje betekent in het Fries schip of vrachtschip en het skûtsje was ontworpen om vracht en personen te vervoeren over de Friese meren, de Waddenzee en de Zuiderzee. De skûtsjes kunnen worden beschouwd als een mooi stukje Fries industrieel erfgoed waar de eigenaren terecht trots en zuinig op zijn. Hoewel oorspronkelijk van hout gebouwd zijn vrijwel alle overgebleven schepen van staal.

Zeewaardige wedstrijdboten en de oceaanraces

Een van de bekendste zeezeilraces is de Volvo Ocean Race. Deze race rond de wereld heeft de naam de zwaarste zeilrace ter wereld te zijn en gezien de geschiedenis mogen we wel stellen dat dat ook zo is, er zijn doden gevallen bij deze race. Voorheen heette deze race de Whitbread Race, genoemd naar de gefortuneerde kolonel Whitbread, eigenaar van de bekende Engelse brouwerij. Samen met admiraal Otto Steiner van de British Royal Naval Sailing Association organiseerde de kolonel de eerste race in 1973.

Hun inspiratie haalden zij uit het avontuurlijke verhaal van Sir Robin Knox-Johnston die als eerste mens in 1969 solo en non-stop rond de wereld zeilde. Ruim 26 jaar later richtte Robin Knox-Johnston het bedrijf Clipper Ventures op om amateurzeilers dezelfde ervaring van het oceaanracen te bieden. Hij kocht racejachten en uitrusting, stelde professionele schippers aan en begon Clipper Training om zijn bemanningen voor te bereiden op de zware omstandigheden tijdens de race. De Clippers waar het hier om gaat zijn dus schepen van een heel ander kaliber dan de kleine wedstrijdbootjes waar we eerder over spraken.

Clipper Round the World Race, race voor lange afstands zeezeilers

De bekendste race voor amateurs is heden ten dage de Clipper Round the World Race. Dit evenement levert een grote bijdrage aan de bekendheid van deze tak van zeilsport. De teams worden gesponsord door grote bedrijven van over de hele wereld en de bemanning is samengesteld uit amateurzeilers van diverse pluimage. De deelnemers moeten wel een aanzienlijk bedrag op tafel leggen maar daar krijgen ze dan ook heel wat voor terug in de vorm van een onvergetelijke ervaring. Om mee te mogen doen, krijgen kandidaten eerst een uitgebreid gesprek met de organisatie om te beoordelen of ze geschikt zijn om deel te kunnen nemen aan de race. Ervaring speelt hierbij geen belangrijke rol, doorzettingsvermogen, uithoudingsvermogen en mentaliteit wel. Wordt de kandidaat geschikt bevonden dan volgen de trainingen van in totaal zes weken. Daarin doorlopen de kandidaten drie cursussen: Big Boat Sailing (beginner), Big Boat Racing (zeiler) en Sail Strategy (racer). Bovendien wordt aandacht besteed aan veiligheidregels die gelden aan boord van een zeilschip op volle zee en aan EHBO kennis en vaardigheid. Ook het omgaan met levensreddende communicatieaparatuur zoals de VHF radio wordt uitgebreid behandeld.

Volvo Ocean Race, zeilen met high-tech racemachines

Deze race kan evenwel niet vergeleken worden met de professionele Volvo Ocean Race, de schepen die aan de Volvo Ocean Race deelnemen zijn in de loop der jaren geëvolueerd tot high-tech racemachines, de state-of-the-art Volvo Open 70s. Het is het snelste race jacht ter wereld, het record staat op een snelheid van 24 knopen, dit is omgerekend bijna 45 km/uur!

Voor de industrie zijn deze schepen het platform waar zij hun nieuwste vindingen uit proberen. Het zijn bijzonder kostbare boten en waar in de beginjaren vooral sprake was van een race voor avonturiers is de Volvo Ocean Race nu, vandaag de dag, een evenement met wereldfaam waar zeer professionele zeilers aan het roer staan van zeer geavanceerde schepen.

De weersomstandigheden waaronder wordt gezeild zijn bijzonder gevarieerd, van tropisch tot arctisch. Ook de overige levensomstandigheden zijn spartaans te noemen, de proviand aan boord bestaat uit gevriesdroogd voedsel. Bedenk hierbij dat de race meer dan acht maanden duurt en er in die tijd dus het uiterste gevraagd wordt van de opvarenden.

Jong geleerd, oud gedaan

Iedere zeiler en deelnemer aan wedstrijden heeft ooit moeten leren zeilen. Op zich is leren zeilen niet moeilijk, het gaat eigenlijk spelenderwijs als we beginnen met een zacht zomerbriesje en het water opgaan met een stabiele boot en een goede instructeur of instructrice. Dan is het een leuke en aangename bezigheid die ook veel jonge kinderen aanspreekt. Al gauw hebben ze in de gaten hoe ze met het roer om moeten gaan en als ze hun eerste gijp hebben gemaakt, roepen ze vol trots: ik kan het! Menig professioneel zeiler is dan ook al op jonge leeftijd begonnen in een piepklein bootje, zwemvestje aan en gaan! Van lieverlee doet men ervaring op en probeert het ook eens met harde en vlagerige wind waarbij het kunnen flink op de proef wordt gesteld. En dan komt eens die grote dag, we gaan als professionele zeiler de grote oceaan over!