Zeilen: Wind, koers en zeilen

Zeilen, een prachtige watersport. Heerlijk door het water glijden en de wind door je gezicht. Bij zeilen is de nodige theorie welke goed in praktijk gebracht moet worden. In dit artikel worden de koers en de soorten wind tijdens het zeilen zelf behandeld.

De koersen ten opzichte van de wind

In deze afbeelding is de wind aangegeven door een pijl. Van de verschillende boten is de koers ten opzichte van de wind aangegeven, evenals de juiste stand van de zeilen. Recht of bijna recht tegen de wind in kan niet gezeild worden. ‘Hoog aan de wind’ is het grensgeval, hoger kan het schip niet met voordeel varen (ongeveer 40 à 50 graden). Hoe scherper het scheepstype is, hoe hoger het aan de wind kan varen.

De soorten wind:

• hoog aan de wind – de wind komt schuin van voren
• halve wind – de wind komt van de zijkant: 90 graden
• ruime wind – de wind komt van schuinachter
• voor de wind – de wind komt van achter

Bij elke koersverandering behoort een verandering van de zeilstand. Als de wind meer van achter komt, moet je het zeil al verder uitvieren. Dit houdt in dat je het zeil losser moet zetten (wijder). Zie de afbeelding.
De fok, het kleinere zeil, heeft steeds dezelfde stand als het grootzeil.

Het vaantje

Een handig hulpmiddel om te kijken waar de wind vandaan komt! Het vaantje staat boven op de mast en helpt ut te zien waar de wind vandaan komt. U leert alleen zeilen, als u altijd precies weet waar de wind vandaan komt. Een andere nuttige eigenschap van het vaantje is het feit dat er ongeveer uit af te leiden is, hoever het grootzeil (en ook de fok) uitgevierd moet worden. Namelijk zover, dat de hoek tussen het vaantje en de lengteas van de boot door de giek zo ongeveer door midden gedeeld wordt. De gaffel waait iets verder uit. Echter is dit een vuistregel, maar hij geeft toch een heel aardige aanwijzing voor een juiste stand van de zeilen.

Loef en lij

Tijdens het zeilen spreekt men van loef en lij.

• Lij: als de wind van rechts op zij komt, blaast hij de zeilen naar links op zij en omgekeerd. De fok en het grootzeil staan altijd naar dezelfde kant, omdat zij daar naar toe geblazen worden, namelijk naar de lijzijde. Dus de kant waar de wind niet vandaan komt.
• Alleen bij voor de wind varen is dit niet altijd het geval, net als bij sturen met de zeilen.
• Loef: dit is de zijde van de boot waar de wind vandaan komt.

Oploeven en afvallen

Ben je aan het zeilen, spreek je niet van ‘Ga naar rechts, ga naar links’. Je gebruikt de termen ‘oploeven’ en ‘afvallen’.

• oploeven: de neus van de boot draai je meer naar de richting van de wind toe.
• afvallen: de neus van de boot van de wind afdraaien.

Gijpen

Het komt voor dat je tijdens het zeilen ‘om moet keren’. Eén van de mogelijkheden om ‘om te keren’, noemen we: gijpen. Hierbij draait de kont van het schip door de wind. Gijpen kan ook onverwachts voorkomen. Soms wordt het zeil door de wind naar de andere kant door de wind gedwongen. Dit is een klapgijp. De kracht van de wind zit achter het zeil en het zeil, giek en schoot kunnen zeer snel overgaan naar de andere kant van de boot. Dit kan gevaarlijke situaties opleveren en soms zelf blessures.

Overstag

De andere mogelijkheid om ‘om te keren’ tijdens het zeilen, noemt men overstag. Hierbij draait de boot met de neus door de wind en zo gaat het grootzeil van de ene boeg naar de andere. Het grootzeil klapt vanzelf over terwijl het schip draait.

De hoge en lage kant

De boot gaat natuurlijk door de druk van de wind overhellen naar de lijzijde. Dit is ook de lage kant van de boot. De loefzijde heet de hoge kant.
Als de boot te ver overhelt, wordt de vorm van het deel van de boot dat onder water is onsymmetrisch, waadoor meer weerstand van het water optreedt. Tegelijkertijd wordt het nuttig effect van de zeilen kleiner, omdat de wind er gedeeltelijk overheen blaast.
Een boot dient dus over het algemeen zoveel mogelijk recht overeind gevaren te worden. Een beetje helling naar lij kan overigens wel eens gunstig zijn.
Om teveel overhellen tegen te gaan, zit je meestal met de gehele bemanning aan de hoge kant van de boot. De bemanning dient zo opgesteld te zijn, dat de boot een geringe helling naar lij heeft.
Gaat het nog hellen, of dreigt de boot zelfs om te slaan, vier het grootzeil een beetje. Zover dat de wind minder vat heeft op het zeil, waardoor de boot weer overeind komt.
Een andere manier om een harde vlaag op te vangen is het snel oploeven, desnoods tot in de wind. Dit heeft hetzelfde effect: de wind gaat uit de zeilen en de boot komt overeind.

Lees verder

• Zeilen: De onderdelen en hun doel
• Zeilen: Reven in theorie
• Zeilen: Spreekwoorden