Natuurlijk paardrijden: bitloze optomingen

Bitloos en hoofdstelloos rijden is een zeer paardvriendelijke manier van rijden en wordt steeds populairder. Er zijn erg veel verschillende soorten bitloze optomingen, die ook allemaal een verschillende inwerking hebben. Deze zijn ingedeeld in levels, van vrijwel geen druk tot veel druk op het hoofd.

Waarom bitloos?

Sommige paarden kunnen door hun anatomie moeilijk een bit verdragen, andere paarden hebben een trauma aan het bit, door bijvoorbeeld te ruwe trainingen in het verleden. Bij dit soort paarden zijn veel rijtechnische en gedragsproblemen op te lossen door het bit weg te laten.
Maar ook bij paarden zonder een voorgaand ‘probleem’ geldt dat bitloos rijden een heel paardvriendelijke manier van rijden is. In plaats van een stuk ijzer in hun mond (wat zowel acute als chronische pijn oplevert), krijgt het paard druksignalen verdeeld over het hoofd. Er kan in principe bij alle takken van de paardensport bitloos gereden worden.

Er wordt onderscheid gemaakt bij de bitloze optomingen tussen de hoeveelheid druk er wordt uitgeoefend op het paardenhoofd. Hieronder staat een overzicht van weinig tot veel druk op het hoofd.

Druk op de hals

Als het paard helemaal gehoorzaamt op de benen en de zit van de ruiter, is het mogelijk om zonder hoofdstel te rijden. Vaak wordt er dan gebruik gemaakt van een stugge ring, de halsring, internationale benaming: de cordeo of een zachter touw om de nek: de neck rope.
Er is nog wel een mate van sturing, omdat er druk wordt uitgeoefend op de nek. Dit principe heet neck reining.

Druk op de neus met directe teugelvoering

Het touwhalster of cross rope bridle is een optoming die alleen druk uitoefent op de neus. Het is een halster geknoopt van zeiltouw, waarbij de teugels onderaan aan een knoop worden vastgemaakt. Ditzelfde geldt voor een bosal optoming, maar daar is op de neus nog een vrij stugge ring van leer bevestigd, hoe breder deze ring, hoe zachter hij inwerkt. De bosal wordt vooral gebruikt door westernruiters.
Ook het kaptoom wordt al eeuwen lang gebruikt als bitloos trainingshoofdstel. Op de neusriem zitten drie ringen bevestigd. Door hier met een touw druk op de geven kan het paard geleerd worden halt te houden, te buigen, het hoofd en de achterhand correct te plaatsen. De Spaanse Rijschool gebruikt het kaptoom nog steeds om jonge paarden op te leiden.

Druk op de neus en wangen met directe teugelvoering

Een veel gebruikt bitloos hoofdstel is de sidepull. De sidepull heeft aan beide kanten van het hoofdstel een ring waar de teugels aan vast worden gemaakt. Doordat de teugels dus direct aan de zijkanten zijn vastgemaakt werkt dit hoofdstel met zijwaartse druk. Wordt er druk uitgeoefend op de linkerteugel zal het paard dit aan de rechterkant van de neus voelen en omgekeerd.
De scherpte van het hoofdstel verschilt per uitvoering. Zo is een neusriem van dun touw veel scherper dan een dikke neusriem die zacht onderlegt is.

Druk op de neus en wangen, kingekruist

Hoofdstellen met een kingekruiste werking worden ook wel merothische neusriem (naar de Duitse dr. Meroth, die het hoofdstel ontwikkelde) of merothisch rijdhalster genoemd. Dit hoofdstel heeft kruislingse riempjes onder de kin door. Deze werkt dus ook met zijwaarste druk, maar hierbij wordt bij druk ook de hele snuit omsloten en bij loslaten valt de druk om de snuit weer weg.
Er zijn erg veel varianten van dit hoofdstel. Een erg bekende is het rijdhalster van Emiel Voest, deze is erg vriendelijk omdat hij een brede neusriem heeft.
Het hoofdstel wordt al paardvriendelijk gezien, mits hij goed gebruikt wordt. Bij verkeerd gebruik kan de neus afgekneld worden.

Druk op neus, wangen en kaak, kaakgekruist

Kaakgekruiste hoofdstellen zijn tegenwoordig zeer populair. Het hoofdstel werkt met twee riemen of touwen die kruislings van de kaak onder de kin doorlopen, waardoor er druk optreedt op de neus en wangen, maar ook achter de oren en op de zijkant van de kaak. Dit hoofdstel is ontwikkeld door de dierenarts Dr. Cook, die een onderzoek heeft gedaan naar de gevolgen van een bit in de paardenmond. Na zijn onderzoek kwam hij met een nieuw bitloos hoofdstel op de markt. De internationale naam voor dit hoofdstel is de Dr. Cook Bitless Bridle. Er zijn nu veel kopieën van het Dr. Cook hoofdstel op de markt.
Dit hoofdstel wordt ook gezien als zeer paardvriendelijk.

Druk op neus, wangen en kaak met hefboomwerking

Er zijn ook een aantal scherper inwerkende bitloze hoofdstellen op de markt. Één hiervan is de hackamore, die vooral gebruikt wordt bij de hogere klasses in het springen en in de westernsport. De hackamore werkt met scharen langs de neus, die een hefboomwerking hebben. Wanneer er druk wordt gegeven, treedt deze werking op en komt er druk op de neus. Hoe langer de scharen zijn, hoe meer de druk wordt verveelvoudigd door de hefboomwerking en hoe scherper de inwerking.
De hackamore is het scherpste bitloze hoofdstel op de markt, en alleen geschikt voor mensen die weten waar ze mee bezig zijn. Bij verkeerd gebruik van dit hoofdstel kan zelfs het neusbot breken.

Het glücksrad is een hoofdstel met een ring tussen het bakstuk, de neusriem en de teugels en kan een vrij scherpe optoming zijn. Door de ring wordt ook een hefboomwerking is gang gezet. De scherpte hiervan is af te stellen door de teugels anders aan het ringetje te bevestigen. Het hoofdstel kan qua sterkte variëren tussen de sidepull en de hackamore.

Let op! Een goede ligging van de neusriem is van essentieel belang om de gewenste inwerking te krijgen. De neusriem moet lager liggen dan de Engelse dressuurneusriem, maar hoger dan de Hannoveraanse of lage neusriem.