Nederlands voetbalelftal (1974-1978): Totaalvoetbal

In de loop der jaren zijn er heel wat voetbalteams die tot de verbeelding spraken. Het Nederlands voetbalelftal uit de jaren 70 is zo een team. In 1974 en 1978 verloor Oranje tot tweemaal toe de finale van het wereldkampioenschap. Op het Europees Kampioenschap van 1976 kwam Nederland niet verder dan een derde plaats. Toch verbaasde het Nederlands elftal de wereld met een nieuw soort voetbal: Totaalvoetbal. Tot op de dag van vandaag spreekt men nog steeds met respect over totaalvoetbal.

Begin jaren 70

Terwijl begin jaren 70 het Nederlandse clubvoetbal Europa domineert speelde Oranje pas in 1974 weer voor het eerst sinds 1938 op een groot toernooi. Op 18 november 1973 in de derby tegen België kwalificeerde Nederland zich voor het wereldkampioenschap in Duitsland. Tien minuten voor tijd werd een zuiver Belgisch doelpunt van Jan Verheijen wegens buitenspel afgekeurd, zo gebeurde het dat België zonder nederlaag en zonder tegendoelpunt het WK mist. Maar ook de Belgen moesten toegeven dat de Nederlanders meer op het wereldkampioenschap te zoeken hadden dan zijzelf.

Tussen 1969 en 1974 speelde zesmaal een Nederlandse club in een Europa Cup finale (viermaal Ajax en tweemaal Feyenoord). Het was daarom ook logisch dat het Nederlands elftal ook grotendeels was opgebouwd uit spelers van deze twee clubs. Ajax had Neeskens, Krol, Mühren, Haan, Rep, Keizer, Hulshoff en Suurbier. Van Hanegem, Jansen, Israël, Vos en Rijsbergen kwamen van Feyenoord. Maar de absolute topper was natuurlijk Johan Cruijff die medio 1973 van Ajax naar Barcelona verkaste. Hij speelde daar onder Rinus Michels die eerder Ajax naar de Europa Cup I in 1971 had geleid.

Ontstaan totaalvoetbal

Michels was door de KNVB als supervisor aangesteld voor het WK74 boven bondscoach Fadronch. Michels en Cruijff hadden samen een ideale speelwijze uitgedokterd bij Ajax en wilde zo ook met het Nederlands elftal spelen op het WK. Ze gingen uit van een 4-3-3 systeem waarin niemand een vaste positie had, maar elke positie moest bezet zijn om alle “driehoeken” in stand te houden. Bovendien moest de libero consequent doorschuiven naar het middenveld en de keeper ver van zijn doel af voetballen om de positie van de ingeschoven libero in te nemen. Het was een nog nooit eerder vertoond soort voetbal: “Totaalvoetbal” werd het genoemd. Het was gebaseerd op balbezit en aanvallen over de vleugel. Er werd beweerd dat het, het moeilijkste soort voetbal was dat ooit gespeeld is. Oranje liep echter dermate over van kwaliteit dat het geen problemen gaf. Veel spelers hadden onder Michels bij Ajax gespeeld en spelers als van Hanegem en Jansen hadden zoveel voetbalintelligentie dat zij ook moeiteloos meedraaiden.

Wereldkampioenschap 1974

Voorbereiding

In de aanloop naar het WK haakte redelijk veel spelers af; Hulshoff raakte geblesseerd, Gerrie Mühren zegde af, Jan van Beveren weigerde om een oefeninterland te spelen met een lichte blessure en kreeg ruzie met Michels en Willy vd Kuijlen had al bedankt voor Oranje. Aan problemen geen gebrek in de aanloop naar het wereldkampioenschap. Bovendien kwam libero Rinus Israël later bij de groep wegens het overlijden van zijn vader. Michels had nog volop keuzes te maken alvorens hij aan het toernooi kon beginnen. Wordt Jongbloed of Schrijvers de eerste keeper? Rensenbrink of Keizer linksbuiten? Wat wordt het centrale verdedigingsduo? Wegens de aanvallende speelwijze kreeg de meevoetballende doelman Jan Jongbloed de voorkeur boven Piet Schrijvers. De 30-jarige Piet Keizer werd gepasseerd ten faveure van de 4 jaar jongere Rob Rensenbrink. Tijdens een oefenwedstrijd experimenteerde Michels met het verdedigingsduo Haan-Rijsbergen en dat beviel dusdanig dat de beoogde libero Rinus Israël op de bank moest blijven. Over rechtsback Suurbier, linksback Krol, middenvelders Jansen, Neeskens, van Hanegem, rechterspits Rep en aanvoerder Cruijff bestond geen discussie. Het toernooi kon beginnen voor Oranje dat als een van de kanshebbers startte.

Selectie wereldkampioenschap 1974

1. Ruud Geels (aanvaller)
2. Arie Haan (middenvelder)
3. Wim van Hanegem (middenvelder)
4. Cees van Iersel (verdediger)
5. Rinus Israel (verdediger)
6. Wim Jansen (middenvelder)
7. Theo de Jong (middenvelder)
8. Jan Jongbloed (keeper)
9. Piet Keizer (aanvaller)
10. René van der Kerkhof (aanvaller)
11. Willy van der Kerkhof (middenvelder)
12. Ruud Krol (verdediger)
13. Johan Neeskens (middenvelder)
14. Johan Cruijff (aanvaller)
15. Rob Rensenbrink (aanvaller)
16. John Rep (aanvaller)
17. Wim Rijsbergen (verdediger)
18. Piet Schrijvers (keeper)
19. Pleun Strik (verdediger)
20. Wim Suurbier (verdediger)
21. Eddy Treytel (keeper)
22. Harry Vos (verdediger)

Let op: de lijst is keurig op alfabetisch volgorde van de achternamen. Zo is nummer één spits Ruud Geels en draagt keeper Jan Jongbloed nummer acht. Er is echter één uitzondering, aanvoerder en sterspeler Johan Cruijff, die zijn "eigen" nummer veertien draagt.

Eindronde

In de eerste ronde werd Oranje groepswinnaar door Uruguay (2-0), Zweden (0-0) en Bulgarije (4-1) achter zich te laten. Na deze imponerende eerste ronde was Nederland van kanshebber tot topfavoriet geworden. Opvallend was wel dat Piet Keizer in de wedstrijd tegen Zweden de voorkeur kreeg boven Rensenbrink. In de tweede ronde ontliep Nederland de twee andere grote kanshebbers; thuisland West-Duitsland en het verrassend sterke Polen. West-Duitsland had in de eerste ronde expres van Oost-Duitsland met 1-0 verloren (Oost-Duitser Sparwasser werd wereldberoemd door zijn doelpunt) om Nederland in de tweede ronde te ontlopen. De laatste wedstrijd in de tweede ronde was tegen Brazilië, algemeen wordt dit als halve finale beschouwd. Het zou de beste wedstrijd worden die deze generatie Oranje-voetballers ooit voetbalden. In deze keiharde wedstrijd zag de wereld het “Totaalvoetbal” in optima forma wat resulteerde in een mooie 2-0 overwinning.

Finale

In de finale tegen West-Duitsland ging het echter mis. Neeskens bracht Nederland nog wel via een strafschop op 0-1, maar voor rust was het al weer 2-1 mede door een “schwalbe” van Hölzenbein zoals hij 25 jaar later zou toegeven. In de rust kreeg Oranje met een volgende tegenslag te verwerken; Rob Rensenbrink was geblesseerd en moest worden vervangen door René van de Kerkhof. Piet Keizer moest verrassenderwijs op de bank blijven zitten van de onnavolgbare Michels. In de tweede helft trokken vele Oranje-aanvallen richting het Duitse doel. Keeper Sepp Maier bleek echter onpasseerbaar. Bovendien speelde met name Cruijff matig tegen zijn directe tegenstander Berti Vogts. West-Duitsland pakte haar tweede wereldtitel, maar wederom was de verliezend finalist, ditmaal Nederland de morele winnaar van het toernooi. Iedereen sprak vol lof over het vertoonde spel van de Nederlanders. Na het toernooi was er nog een tegenvaller; Cruijff deelde dat hij nooit meer op een groot toernooi zou spelen.

Europees kampioenschap 1976

Op het EK 1976 was leider Cruijff wel gewoon van de partij want dit toernooi duurde maar enkele dagen. Het ging echter faliekant mis. In de halve finale werden Neeskens en van Hanegem met rood weggestuurd en thuisland Tsjecho-Slowakije won in de verlenging met 3-1. De strijd om de derde plaats werd wel gewonnen, maar weer pakte Nederland naast een internationale hoofdprijs. Bondscoach George Knobel die na het WK74 was aangesteld, trok na dit debacle zijn conclusie en stopte als bondscoach.

Wereldkampioenschap 1978

Voorbereiding

Ondanks dat Cruijff bij voorbaat al afzegde voor de wereldtitelstrijd in Argentinië deed hij wel mee aan de voorronde voor dit toernooi. Voor deze generatie spelers was het de laatste kans op een grote prijs. Het WK werd gehaald, maar vlak voor het toernooi zegde topspeler Wim van Hanegem ook af. Supervisor Ernst Happel kon de Feyenoorder geen basisplaats garanderen en van Hanegem zag af van de lange reis. Weinigen hadden nog hoop op een goede klassering van Oranje. PSV had inmiddels de rol van Ajax en Feyenoord min of meer overgenomen in Nederland, Europa (winst in de UEFA Cup 1978) en het Nederlands elftal doordat bij Ajax de meeste spelers waren vertrokken en bij Feyenoord de toppers verouderd raakten.

Selectie wereldkampioenschap 1978

1. Piet Schrijvers (keeper)
2. Jan Poortvliet (verdediger)
3. Piet Wildschut (verdediger)
4. Adrie van Kraaij (verdediger)
5. Ruud Krol (verdediger)
6. Wim Jansen (middenvelder)
7. Dick Schoenaker (middenvelder)
8. Jan Jongbloed (keeper)
9. Arie Haan (middenvelder)
10. René van der Kerkhof (aanvaller)
11. Willy van der Kerkhof (middenvelder)
12. Rob Rensenbrink (aanvaller)
13. Johan Neeskens (middenvelder)
14. Dick Nanninga (aanvaller)
15. Hugo Hovenkamp (verdediger)
16. John Rep (aanvaller)
17. Wim Rijsbergen (verdediger)
18. Harry Lubse (aanvaller)
19. Jan Boskamp (middenvelder)
20. Wim Suurbier (verdediger)
21. Pim Doesburg (keeper)
22. Ernie Brandts (verdediger)

Eerste ronde

In tegenstelling tot het WK 1974 speelde Nederland in 1978 telkens met een andere opstelling en verschillende systemen. Naast de jonge PSV'ers Brandts, Wildschut, Poortvliet, van Kraaij en de gebroeders vd Kerkhof was er ook nog de oude kern die bestond uit aanvoerder Krol, Suurbier, Jansen, Neeskens, Jongbloed, Haan, Rensenbrink en Rep. De eerste ronde was werkelijk dramatisch, wat Happel ook probeerde; 4-4-2, 3-4-3 geen enkel systeem liep. Bovendien waren Johan Neeskens en Wim Rijsbergen geblesseerd geraakt. In de laatste groepswedstrijd tegen de Schotten zorgde een zondagsschot van John Rep dat Nederland ondanks het 2-3 verlies toch nog op doelsaldo de tweede ronde haalde. De enige speler die zich aan de malaise onttrok was Rob Rensenbrink die al viermaal had gescoord.

Tweede ronde

In de tweede ronde gooide Happel onder druk van de KNVB en assistent Jan Zwartkruis, die pleitte voor verjonging, de opstelling volledig om. Het systeem werd het oude vertrouwde 4-3-3. Ernie Brandt verving de geblesseerde Rijsbergen als voorstopper, door een blessure van Suurbier werden de PSV'ers Poortvliet en Wildschut de beide backs. Aanvoerder en libero Krol completeerde de verdediging. Op het middenveld speelde Jansen, Haan en Willy van de Kerkhof. René van de Kerkhof, Rep en Rensenbrink vormden de aanval. De grootste verassing was de keeper; Piet Schrijvers kwam in de ploeg voor Jongbloed, die zelfs voor één wedstrijd naar de tribune moest. Het bleek uiteindelijk een briljante zet. Het Nederlands elftal leek herboren en Oostenrijk, met Krankl, Prohaskha en Pezzey in de ploeg werd met 5-1 verpletterd. Wereldkampioen West-Duitsland werd door een 2-2 gelijkspel tegen Oranje zo goed als uitgeschakeld. Tegen Italië leek het noodlot toe te slaan voor Oranje; Ernie Brandts schiet in eigen doel en blesseert keeper Schrijvers en zodoende moest keerde Jongbloed terug in de ploeg. Neeskens was overigens ook teruggekeerd in de basiself ten koste van Wildschut, hij had wel injecties nodig om de pijn te verdragen. In de 2e helft scoorde Brandts in dezelfde goal, maar nu telde hij voor Oranje. Tegen West-Duitsland had Haan keeper Maier al verrast met een afstandsschot, nu onderging de legendarische Dino Zoff hetzelfde lot. Nederland won en plaatste ging wederom voor de WK-finale.

Finale

In de finale wachtte thuisland Argentinië dat wereldkampioen MOEST worden van de Argentijnse dictator Videla. Bij aanvang van de wedstrijd beklaagde de Argentijnse aanvoeder Passarella zich over de mitella van René van de Kerkhof. Na ruim 10 minuten oponthoud ging de finale eindelijk van start. Het Nederlands elftal was zeker niet minder dan Argentinië. Dankzij keeper Fillol bleef de 0-0 op het bord. Vlak voor rust scoorde de Argentijnse topspeler Kempes voor de 1-0. Niet lang na de rust bracht Happel supersub Nanninga in het veld voor Rep. Vlak voor tijd maakte Nanninga zijn faam waar en kopte Oranje naar de verlenging. Bijna voorkwam Rensenbrink een verlenging. Uit een vrije trap van Krol duwde Rensenbrink in de allerlaatste minuut met een uiterste krachtsinspanning de bal tegen de paal. Stel dat die bal erin was gegaan dan was Nederland wereldkampioen geworden en dan was Rensenbrink zowel topscoorder als speler van het toernooi geworden. Maar nu ging de wedstrijd door en Kempes scoorde zijn zesde doelpunt van het WK en kreeg nu alle lof over zich heen. Later werd beweerd dat het beter was dat die bal van Rensenbrink er niet in zat. De scheidsrechter had waarschijnlijk zo lang laten voetballen dat Argentinië had gewonnen anders was hij niet levend van het veld gestapt.

De WK-finale bleek de laatste interland van de 37-jarige Jan Jongbloed en de 33-jarige Wim Suurbier te zijn. Bovendien zou Wim Rijsbergen door een blessure na het WK78 niet meer in Oranje terugkeren. Het beste Oranje ooit leek aan het einde gekomen. Zeker omdat de “hersens” van het “Totaalvoetbal” Johan Cruijff en Willem van Hanegem stopten als international. Cruijff had zijn laatste interland al gedurende de kwalificatiereeks voor het WK78 gespeeld. Van Hanegem kreeg in 1979 zijn afscheidsinterland aangeboden.

Lees verder

• Oranje op het WK 1974, het toernooi der afwezigen
• Het Nederlands voetbalelftal van de eeuw