Verboden middelen in de sport: wat mag wel en niet?

Sporters gaan tot het uiterste om een topprestatie neer te kunnen zetten. Sommigen vergrijpen zich daarbij aan doping, oftewel ze gebruiken een middel dat op de lijst van verboden middelen staat of maken gebruik van een verboden methode zoals genetische doping of een bloedtransfusie. Het komt ook voor dat atleten buiten hun weten om een verboden middel binnen krijgen bijvoorbeeld door het eten van een vervuild stuk vlees of een vervuild voedingssupplement.

Doping in de sport

• Welke middelen zijn verboden in de sport?
• Anabole middelen
• Peptide hormonen, groeifactoren en verwante stoffen
• Bèta-2 agonisten
• Hormoon- en metabole modulatoren
• Diuretica en andere maskerende middelen
• Niet erkende stoffen
• Middelen die wel buiten wedstrijdverband gebruikt mogen worden
• Verboden bij bepaalde sporten
• Doping tijdens de Olympische Spelen
• De NZTV-lijst

Welke middelen zijn verboden in de sport?

Je kunt je voorstellen dat elke sportdiscipline andere kwaliteiten vereist. Zo moet bijvoorbeeld wielrenners, langlaufers en schaatsers beschikken over een goed uithoudingsvermogen. Mensen die aan schietsport doen of een andere sport waarbij precisie van belang is, zijn gebaat bij een zo laag mogelijke hartslag. Vaak hangt winnen of verliezen ook af van het vermogen van je lichaam om zich te herstellen na een inspanning. Voor al deze wensen zijn middelen beschikbaar. Omdat dit wordt beschouwd als een vorm van competitievervalsing en bovendien het in gevaar brengen van de eigen gezondheid in de hand werkt zijn de meeste van deze middelen op een lijst met verboden middelen of dopinglijst geplaatst. Deze lijst wordt opgesplitst in zes typen middelen die zowel binnen als buiten wedstrijdverband niet gebruik mogen worden, te weten:

• Anabole middelen
• Peptide hormonen, groeifactoren en verwante stoffen
• Bèta-2 agonisten
• Hormoon- en metabole modulatoren
• Diuretica en andere maskerende middelen
• Niet erkende stoffen

Anabole middelen

Anabole middelen zijn stoffen die de spieropbouw bevorderen. De meesten hiervan zijn afgeleid van testosteron. Deze vorm van doping wordt vooral gebruikt in de echte krachtsporten zoals gewichtheffen, worstelen, discuswerpen en kogelstoten. Deze middelen zijn meestal terug te vinden in de urine en op te sporen door een verhoging van de testosteronspiegel (de verhouding tussen testosteron en epitestosteron of T/E-ratio). Dat het gebruik van anabole middelen extreme gevolgen kan hebben blijkt uit het verhaal van de Oost-Duitse kogelstootster Heidi Krüger. Zij heeft in haar leven dusdanig veel doping gebruikt dat zij erg op een man is gaan lijken. Toen bleek dat ze zich ook meer man dan vrouw voelde is zij als man gaan leven en heeft een geslachtsverandering ondergaan.

Bekende anabole middelen die op de lijst met verboden middelen staan zijn o.a.: Androstaan, Calusteron, Drostaandiol, Epitestosteron, Ethylestrenol, Methasteron, Prostanozol en Tetrahydrogestrinon (THG). Raadpleeg voor een volledig overzicht van alle middelen de website van de Dopingautoriteit.

Peptide hormonen, groeifactoren en verwante stoffen

Peptidehormonen zijn peptiden (keten van aminozuren) die door endocriene of hormoonproducerende klieren in de bloedbaan worden uitgescheiden.

Bekende peptide middelen die op de lijst met verboden middelen staan zijn o.a.: Corticotropine, Epoëtine, Lutropine, Sermoreline, Somatropine en Tetracosactide. Raadpleeg voor een volledig overzicht van alle middelen de website van de Dopingautoriteit.

Bèta-2 agonisten

Bèta-2 agonisten zijn medicijnen die normaal gebruikt worden tegen astma. De longblaasjes gaan er verder van open staan doordat de longen zich ontspannen. Wanneer het door niet-astma patiënten gebruikt wordt kan dit een positieve uitwerking hebben op het lichaam in die zin dat het de hartslag en stofwisseling verhoogt. Sporters krijgen daardoor meer energie en in veel disciplines helpt dit om beter te presteren. Sporters die aan astma lijden moeten dispensatie aanvragen voor het gebruik van deze medicatie.

Bekende bèta-2 agonisten die op de lijst met verboden middelen staan zijn o.a.: Salbutamol, Terbutaline, Salmeterol, Formoterol, Rimiterol en Tretoquinol. Raadpleeg voor een volledig overzicht van alle middelen de website van de Dopingautoriteit.

Hormoon- en metabole modulatoren

Hormoon- en metabole modulatoren remmen de werking van hormonen af. Deze worden soms gebruikt door krachtsporters om de afgifte van oestrogeen af te remmen en de werking van anabolen te verbeteren. Ze proberen de hormoonbalans, die door het gebruik van anabolen wordt verstoord, weer te normaliseren.

Bekende hormoon- en metabole modulatoren die op de lijst met verboden middelen staan zijn o.a.: Anastrozol, Clomifeen, Formestaan, Letrozol, Tamoxifen, Testolacton en Zinkinsuline. Raadpleeg voor een volledig overzicht van alle middelen de website van de Dopingautoriteit.

Diuretica en andere maskerende middelen

Diuretica is een verzamelnaam voor een aantal soorten plaspillen. Deze middelen bevorderen de productie van urine en zorgen er daarmee voor dat sporen van inname van verboden middelen sneller verdwijnen. Het is dus een middel dat vaak genomen wordt in combinatie met een van de andere hier genoemde soorten doping. Het komt ook voor dat diuretica onafhankelijk van andere middelen genomen wordt. Dit komt vooral voor bij sporten waarbij wordt gewerkt met gewichtsklassen en sporters moeten voorkomen dat ze te zwaar zijn zoals paardensport, judo, boksen en gewichtheffen.

Bekende diuretica en andere maskerende middelen die op de lijst met verboden middelen staan zijn o.a.: Furosemide, Bumetanide, Chloortiazide, Amiloride, Albumine, Glycerol, Metolazon, Probenecide en Triamtereen. Raadpleeg voor een volledig overzicht van alle middelen de website van de Dopingautoriteit.

Niet erkende stoffen

Niet erkende stoffen zijn geneesmiddelen die nog niet binnen de geneeskunde gebruikt worden maar bijvoorbeeld in een testfase verkeren. Zo wil men voorkomen dat sporters bijvoorbeeld een anabole middel gebruiken dat niet verboden is omdat het officieel niet bestaat maar waarvan het wel onwenselijk is dat het gebruikt wordt. Zo doken in 2009 bijvoorbeeld middelen bekend onder de codenaam S107 en JTV-519 op, benzothiazepines die de prestaties van duursporters zouden kunnen bevorderen. Omdat deze middelen nog niet op de markt zijn stonden ze ook niet op de dopinglijst. Door het toevoegen van een paragraaf over niet erkende stoffen proberen de dopingautoriteiten dit soort middelen ook uit te schakelen. De paragraaf is in 2011 toegevoegd.

Middelen die wel buiten wedstrijdverband gebruikt mogen worden

Naast de hierboven genoemde soorten doping zijn er ook nog middelen die wel buiten wedstrijdverband gebruikt mogen worden (lees: waarop buiten wedstrijdverband niet getest wordt) maar niet binnen wedstrijdverband. Dit gaat om middelen in de categorieën:

• Stimulantia
• Narcotica
• Cannabinoïden
• Glucocorticosteroïden

Een aantal middelen dat in deze categorieën valt mag dus wel tijdens de training buiten wedstrijden om gebruikt worden. Word je in wedstrijdverband getest dan moeten deze middelen 100% uit je lichaam zijn want worden ze aangetroffen dan betekent dit een positieve dopingtest. Een voorbeeld hiervan is Youri van Gelder die recreatief cocaïne had gebruikt - dit valt onder de stimulantia - en waarvan nog sporen werden aangetroffen toen hij na een turnwedstrijd op doping werd gecontroleerd. Diego Maradona werd tijdens het WK Voetbal in 1994 positief getest op Efedrine. Dit heeft voor voetballers geen aantoonbaar positief effect maar wanneer het in je bloed of urine wordt aangetroffen staat hier toch een fikse straf op.

Verboden bij bepaalde sporten

Een voetballer of hockeyer die na een gewonnen wedstrijd een alcoholhoudend drankje drinkt is acceptabel. Binnen sommigen sporten is het nuttigen van alcohol echter verboden. Dit geldt binnen de autosport, motorsport, handboogschieten, karate en powerboaten. Bèta-blokkers vormen een ander voorbeeld van middelen die alleen binnen een aantal sporten verboden zijn. Bèta-blokkers mogen niet gebruik worden bij de sporten biljarten, bowling, bowls, autosport, darts, golf, handboogschieten, jeu de boules, kegelen, powerboaten, schietsport, skiën, snowboarden, langlaufen en schansspringen.

Doping tijdens de Olympische Spelen

Tijdens de Olympische Winterspelen van 2014 in Sotsji werden een aantal atleten positief bevonden. De Zweedse ijshockeyer Nicklas Backstrom werd weggestuurd wegens een positieve test op pseudoefedrine. Deze stof zat in het medicijn Zyrtec-D dat hij gebruikte tegen een verkoudheid. Het middel is tot een zeker niveau toegestaan maar Backstrom overschreed dit niveau. De Duitse biathlete Evi Sachenbacher-Stehle en de Letse ijshockeyer Vitalijs Pavlovs testten positief op het gebruik van respectievelijk methylhexanamine terwijl de Italiaanse bobsleeër William Frullani dymetylpentylamine heeft gebruikt, dat beide in voedingssupplementen zou hebben gezeten. De Oekraïense cross-country skiester Marina Lisogor is uit de competitie gehaald omdat zij positief testte op trimetazidine. Het meest serieuze dopinggeval van de Spelen in Sotsji was Oostenrijkse ski-crosser Johannes Dürr. Hij werd getrapt op het gebruik van EPO. Een aantal weken na de Spelen werd bekend dat bij de Poolse bobsleeër Daniel Zalewski zowel de A-staal als B-staal positief was op fenylethylamine, een middel dat de vrijstelling van noradrenaline en dopamine induceert op een zelfde manier als amfetamine.

De NZTV-lijst

Om het uiterste uit zichzelf te halen stemmen sporters hun dieet heel precies af op hun programma. Daarbij wordt gebruik gemaakt van zorgvuldig samengestelde supplementen. Supplementen kunnen verboden middelen bevatten en meer dan eens zijn atleten hiermee in de fout gegaan. Atleten worden dan ook geadviseerd om uitsluitend supplementen te gebruiken die op de NZVT-lijst staan, oftewel de lijst van het Nederlands Zekerheidssysteem Voedingssupplementen Topsport. Op deze lijst staan alleen producten die getest zijn op de aanwezigheid van dopinggeduide stoffen. In de NZVT database vind je een lijst met allerlei multivitamines, mineralen, kruiden, probiotica, anti-oxidanten, sportdranken, eiwit-poeders, kruiden en afslankmiddelen die getest zijn.

Doping-app

In Nederland wordt gebruik gemaakt van een app om sporters op de hoogte te houden van nieuwe middelen die aan de dopinglijst worden toegevoegd. Sporters ontvangen via de app push-berichten om ze op de hoogte te houden van wijzigingen.

Lees verder

• Meldonium: verboden middel in de sport, populair in Rusland